همه چیز درباره طلاق و انواع طلاق در ایران
از نظر لغوی کلمه “طلاق” واژه ای عربی است که از ریشه طلق آمده و به معنای گشودن و رها شدن میباشد. در فقه طلاق به معنای از بین بردن و پایان دادن به ازدواج با کلمات و الفاظ مخصوص است در ادامه این مقاله قصد دارم انواع طلاق در ایران را توضیح بدم.
در قانون مدنی ایران موادی به این موضوع که طلاق چیست ؟ راه های آن و انواع طلاق در ایران اختصاص یافته است. قانون مدنی طبق فقه شیعه 12 امامی نوشته شده است و پیروان ادیان و مذاهبی مانند مسیحیان، کلیمی ها و زرتشتی ها میتوانند طبق دین و آیین طلاق بگیرند اما مذاهبی مانند حنفی، شافعی، مالکی و …در بحث طلاق از دین و آیین خودشان پیروی میکنند.
انواع طلاق با توجه به کسی که درخواست طلاق دارد عبارت است از: طلاق از طرف مرد، طلاق از طرف زن ، طلاق توافقی. در طلاق امکان رجوع وجود دارد که طلاق بر اساس رجوع هم به دو دسته تقسیم میشود که عبارت است از: طلاق رجعی و طلاق بائن.
طلاق در فقه یکی از حقوق مردان به حساب می آید اما طبق قوانین بانوان هم میتوانند از دادگاه درخواست طلاق نمایند و یا اینکه دو طرف میتوانند با هم برای طلاق به توافق برسند. زن و شوهر برای طلاق گرفتن از هر نوعی باید مراحلی را پشت سر بگذارند و نهایتا تصمیم اینکه آنها میتوانند از هم جدا شوند یا نه با دادگاه میباشد. همانطور که گفتیم طلاق انواع و اقسامی دارد که هر کدام از آنها شرایط خاصی دارد از همین جهت در این مقاله از منظر قانون مدنی و فقه به موضوع طلاق و انواع آن در ایران می پردازیم.
طلاق چیست؟
طلاق؛ راهی شرعی و قانونی برای پایان دادن به ازدواجی است که در آن زندگی، طرفین با یکدیگر به مشکل بر خورده اند و اختلافات و مشکلات آنها حل نمیشود و ادامه زندگی ممکن نیست. امروزه طلاق راهی برای خاتمه رابطه زناشویی بین زن و مرد شناخته میشود و یکی از مرسوم ترین دعاوی حقوقی است که در دادگاه ها مطرح میشود. همانگونه که برای ازدواج و صیغه عقد نیاز به شاهد عاقل و بالغ هست برای جدایی و صیغه طلاق هم حداقل باید دو مرد عاقل و بالغ به عنوان شاهد حضور داشته باشند.
انواع طلاق بر اساس درخواست کننده آن
هر چند همانطور که گفته شد طلاق حق مرد است اما زن هم میتواند درخواست طلاق کند و یا اینکه هر دو به این نتیجه برسند که توافقی از هم طلاق بگیرند.
طلاق از طرف مرد:
برای در خواست طلاق از طرف مرد باید تشریفاتی طی شود همانگونه که در ماده 1133 قانون مدنی بر این نکته تاکید شده است که :مرد میتواند با رعایت شرایط مقرر شده در این ماده با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.
آقایان برای اینکه بتوانند همسر خود را طلاق بدهند باید به دادگاه در خواست گواهی عدم امکان سازش بدهند و در صورتیکه به محکمه ثابت کند که امکان ادامه زندگی مشترک برای او نیست، این گواهی به مرد اعطا میشود و در این بین مرد باید در جلسات دادگاه شرکت نموده و تمام حق و حقوق زن از جمله مهریه، نفقه، نحله و غیره را بپردازد.
طلاق از طرف زن:
طلاق از طرف خانمها از دو راه ممکن میباشد که عبارت است از : وکالت در طلاق یا به عبارتی داشتن حق طلاق و دوم اینکه شرایط عسر و حرج و یا شرایط دیگر را داشته باشد تا بتواند از دادگاه حکم طلاق بگیرد که هر کدام را به تفضیل توضیح خواهیم داد.
1- وکالت در طلاق یا داشتن حق طلاق: آقایان میتوانند به همسر خود در قالب سند رسمی وکالت بدهند که بدون نیاز به حضور آقا از او طلاق بگیرد، هر چند داشتن این وکالت نامه به این معنی نیست که زن هر زمانی که بخواهد میتواند طلاق بگیرد بلکه باید تشریفات طلاق را طی کند.البته در صورت اعطای حق طلاق به زن این حق از آقا سلب و ساقط نمیشود.
وکالت به دو صورت به زن داده میشود: هنگام عقد و در دفترخانه یا محضر حق طلاق به زن داده میشود، که در آن زمان غیر از اسناد ازدواج مدارک دیگری لازم نیست. یا اینکه بعد از ازدواج به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند و مرد به زن وکالت طلاق بدهد. که برای انتقال این حق به زن اصل عقدنامه ،شناسنامه و کارت ملی زوجین نیاز است.
وکالت در طلاق دارای شروطی نیز هست که به آنها اشاره میکنیم:
- بلاعزل بودن حق طلاق: به این معنی است که این وکالت باید دائمی باشد و تاریخ مشخصی برای آن ثبت نمیشود به زبان ساده تر این وکالت نامه نباید اعتبار مشخصی داشته باشد و خانم هر زمانی که نیاز داست بتواند برای طلاق اقدام کند.
- حق توکیل به غیر: با حق توکیل به غیر خانم میتواند وکیل اختیار کند تا به عنوان نماینده زن در مراحل قانونی طلاق حضور داشته باشد.
- حق اسقاط در تجدید نظر و فرجام خواهی: پس از اجرای حکم طلاق طبق قانون باید 41 روز از این جدایی بگذرد تا طلاق زوجین قطعی شود با داشتن این حق نیازی نیست که خانم 41 را منتظر بماند. در واقع بلافاصله پس از اجرای حکم طلاق جدایی قطعی میشود و مرد زمانی برای ثبت اعتراض ندارد.
2- طلاق با داشتن عسر و حرج و شرایط دیگر: زن اگر بتواند در دادگاه ثابت کند که زندگی او با همسرش سخت و غیر قابل تحمل است طلاق از جانب زوجه به دلیل عسر و حرج میباشد و قاضی آنرا تایید کند زن میتواند بدون رضایت مرد طلاق بگیرد. طلاق به دلیل عسر و حرج میتواند متفاوت باشد و همه ی موارد عسر و حرج قابل جمع کردن نیست و هر زنی میتواند دلیل عسر و حرج خودش را داشته باشد اما مواد 1129 – 1133 و 1130 قانون مدنی به موضوع عسر و حرج زنان پرداخته است که چند مثال را در اینجا بیان میکنیم.
موارد زیر در صورت احراز توسط دادگاه صالح از موارد طلاق از جانب زن به دلیل عسر و حرج محسوب میگردد:
- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت 6 ماه متوالی یا 9 ماه متناوب در مدت یکسال بدون عذر موجه.
- اعتیاد زوج به مواد مخدر و یا ابتلا به مشروبات الکلی که به بنیان خانواده خللی وارد کند و امتناع مرد به ترک در زمانی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده و یا اینکه مجددا پس از ترک روی به مصرف مواد اورد.
- محکومیت قطعی زوج به حبس 5 سال یا بیشتر.
- ابتلاء زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب العلاجی که زندگی مشترک را مختل نمایید
موارد درج شده در این قانون مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود حکم طلاق را صادر نماید.
3- طلاق توافقی: به نوعی از طلاق گفته میشود که هر دو نفر راضی به جدایی هستند. برای طلاق توافقی زن و مرد باید بر سر موضوعاتی مثل مهریه، نفقه، حضانت فرزند و استرداد جهیزیه به توافق برسند. جهت انجام طلاق توافقی زوجین میتوانند وکیل اختیار کنند و یا خودشان مراحل طلاق را طی کنند. تا چند سال گذشته زوجینی که تصمیم به طلاق توافقی میگرفتند باید به دفتر ثبت طلاق رفته تا صیغه طلاق جاری شود و مهر طلاق در شناسنامه طرفین ثبت شود. اما با توجه به قوانین جدیدی که برای طلاق توافقی وضع شده زن و مرد باید در جلسات مشاوره و جلسه های دادگاه حضور یابند. از آنجایی که طی این مراحل و به سرانجام رسیدن طلاق ممکن است زمانبر باشد زوجین میتوانند به وکیل طلاق توافقی وکالت داده و بدون حضور زوجین وکیل کارها را انجام داده و دادنامه طلاق صادر میشود.
برای طلاق توافقی مدارک لازم عبارتند از: گواهی عدم امکان سازش، شناسنامه و کارت ملی زوجین، سند ازدواج و آزمایش عدم بارداری
توافقات طلاق توافقی
مهم ترین موضوع در این نوع طلاق مذاکرات و به نتیجه رسیدن زوجین بر سر موضوعات مربوط به توافقات مالی و غیر مالی است. در ادامه چند مورد از مهمترین و اساسی ترین توافقات طلاق توافقی را برای شما توضیح می دهیم:
الف) نفقه در طلاق توافقی: نفقه در صورتی به خانم تعلق میگیرد که تمکین خاص و عام را انجام داده باشد. منظور از تمکین خاص انجام امور زناشویی و تمکین عام انجام امور منزل است. اگر توافق طرفین مبنی بر پرداخت نفقه باشد قابل اجرا میباشد.
ب) استرداد جهیزیه در طلاق توافقی: یکی از موضوعات مطرح در طلاق جهیزیه است. به صورت قانونی هر یک از زوجین که وسایل منزل را خریداری کرده استدر زمان جدایی میتواند اسباب مورد نظر را با خود ببرد.
ج) مهریه در طلاق توافقی: مهریه اصلی ترین توافق مالی زوجین در طلاق میباشد که حتما باید بررسی شود. باور اشتباهی که رایج است مبنی بر اینکه در طلاق توافقی مهریه به خانم تعلق نمیگیرد بسیاری را به اشتباه می اندازد. در طلاق توافقی خانم میتواند مهریه خود را کامل دریافت کند.
د) حضانت فرزند: حضانت فرزند در طلاق توافقی از دیگر موارد با اهمیت و قابل توجه است. حضانت قانونی فرزند دختر و پسر تا 7 سالگی با مادر است. حضانت فرزند دختر از 7 تا 9 سالگی با پدر و فرزند پسر از 7 تا 15 سالگی با پدر میباشد بعد از این سن از مدار حضانت خارج میشوند و اگر خانم و آقا توافقی داشته باشند که به مصلحت فرزند آسیبی وارد نکند میتوانند توافق را به وکیل خود اعلام کنند.
انواع طلاق در روانشناسی
اکثرا با شنیدن کلمه طلاق ناخودآگاه تصویر جدایی قانونی و دادگاه و قاضی و مهریه و…در ذهنمان نقش میبندد. در حالیکه طلاق محضری آخرین مرحله جدایی محسوب میشود. از دیدگاه روانشناسی طلاق عاطفی ،اقتصادی، اجتماعی و روانی میتواند قبل از طلاق قانونی رخ دهد. زمانی که زوجین به هر دلیلی بعد از ازدواج نتوانند به اهداف مشترک خود دست یابند، ناسازگاری ها خود را نشان میدهند.
به مرور زمان اگه زوجین توانایی حل مسائل و مشکلات خود را نداشته باشند به سمت جدایی و طلاق سوق می یابند. بالا رفتن نرخ طلاق یکی از معظلات جوامع امروزی میباشد که جوانان را نسبت به ازدواج هم بدبین نموده است. کمک گرفتن از مشاوره و شناخت درست طرفین از یکدیگر میتواند نقش بسزایی در کاهش اختلافات و طلاق ها داشته باشد.
انواع طلاق در قانون
طلاق هم مثل سایر امور حقوقی تقسیم بندی های مختلفی دارد که به کاربردی ترین و مهمترین نوع های آن اشاره خواهیم کرد.
طلاق با توجه به اینکه به درخواست مرد باشد یا به درخواست زن، قابلیت رجوع داشته باشد یا نه و یا به درخواست زوجین باشد یا به حکم دادگاه به دسته بندی های مختلف تقسیم میگردد.اما در ماده 1143 قانون مدنی یک دسته بندی کلی برای طلاق مطرح شده که انواع طلاق را در برمیگیرد. این دسته بندی عبارت است از:
- طلاق بائن
- طلاق رجعی
طلاق بائن: طلاقی است که در آن مرد نمیتواند به زن رجوع کند، یعنی نمیتواند بدون عقد او را دوباره همسر خود قرار دهد.
طلاق رجعی: طلاقی است که مرد میتواند در زمان عده، به زنی که طلاق داده رجوع کند، یعنی بدون آنکه صیغه عقد خوانده شود میتواند دوباره او را همسر خود کند البته رجوع در این نوع طلاق هم احکام خاص خودرا دارد طلاق به درخواست مرد یکی از انواع طلاق های رجعی میباشد و لازم به ذکر است که ثبت رجوع الزامی میباشد.
دلایل طلاق در ایران
با بررسی نتایج پژوهش های مرتبط با طلاق، گزینه های موثر بر طلاق در چهار بخش دسته بندی شده است که عبارتند از:
- انتخاب نامناسب همسر : شامل مواردی از قبیل ازدواج بدون شناخت و آگاهی ،عدم وجود صداقت در زندگی، عدم تناسب فردی و خانوادگی در زمینه های مختلف و به بلوغ فکری و عقلی نرسیدن زن و مرد خواهد بود که میزان قابل توجی از ریشه و علل طلاق ها است.
- فقدان دانش و مهارت کافی زوجین : این مورد شامل مواردی اعم از ضعف زن و مرد در زمینه های رفتاری و شخصیتی ،عدم وجود تفاهم ناتوانی در حل مشکل و نارضایتی جنسی و عاطفی زوجین از هم و توقعات غیرمنطقی از یکدیگر.
- عملکرد نامناسب زوجین در زندگی مشترک : بی مسئولیتی در زندگی و تقسیم کار نامناسب، استفاده بیش از حد از شبکه های اجتماعی، معاشرت با افراد و دوستان ناباب، اعتیاد به مواد مخدر یا الکل و خیانت از جمله عملکرد های نامناسب زوجین در زندگی مشترک میباشد که بنیان خانواده را به ابتذال و نابودی میکشاند.
- شرایط نامناسب اقتصادی: وجود شرایط نامناسب اقتصادی، مثل مشکلات تامین مخارج خانواده، چشم و هم چشمی با دیگران، عدم وجود امنیت شغلی برای آقایان و بیکاری از دیگر دلایل طلاق در ایران میباشد.
بنابراین شایع ترین دلایل طلاق در ایران عبارت است از: عدم کنترل هیجانات، باورهای غلط زوجین، اختلالات روانی و شخصیتی، عدم شناخت و توقعات طرفین، اعتیاد و مصرف الکل و بیکاری در شرایط فعلی جامعه ما بدلیل مشکلات فراوانی که در خانواده ها ایجاد میشود، بنظر میرسد که فرهنگ طلاق نیز نیازمند آموزش است. خواه یا ناخواه روزانه شاهد به وقوع پیوستن انواع طلاق ها در جامعه هستیم و این موضوع علاوه بر مشکلات کی برای زوجین ایجاد میکند میتواند در زندگی فرزندان،و خانواده های زوجین نیز تاثیر گذار باشد.بنابراین اگر زن و مردی به هر دلیلی تصمیم بر طلاق و جدایی گرفتند نباید با ایجاد مشکلات و دعاوی کیفری کار را سخت تر و پیچیده تر کنند.
