مهریه چیست؟ و انواع مهریه
در این مقاله قصد داریم راجع به اینکه مهریه چیست و انواع مهریه کدام است صحبت کنیم. ازدواج یک امر غیر مالی میباشد اما آثار و حقوق مالی زیادی را در پی دارد. مهریه یکی از حقوق مالی است که در پی ازدواج برای زن به وجود می آید و مرد تکلیف به پرداخت آن دارد. اما برخلاف تصور، مهریه انواع مختلفی دارد که لازم است قبل از ازدواج اطلاعاتی در رابطه با آن داشته باشیم. از انواع مهریه می توان به مهر المسمی، مهر المثل، مهر المتعه و… اشاره کرد. مهریه و انواع آن و نحوه وصول مهریه از پر کاربرد ترین موضوعاتی است که امروزه در حوزه دعاوی خانوادگی مشاهده میشود. لذا پرداختن به آن و بررسی شرایط و نکات حقوقی مربوط به آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
مهریه چیست؟
مهریه، عبارت است از مالی که به موجب عقد نکاح دائم یا موقت، به ملکیت زن در آمده و او می تواند، در آن تصرف نموده و یا هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. مهریه صداق یا صداقیه نیز نامیده می شود. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی :به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. مهریه یا صداق نمایانگر احترام و محبتی است که زوج نثار زن می کند.
روانشناسان نیز معتقدند که هدیه از سوی مرد به زن در ایجاد انرژی عاطفی و تقویت عشق بسیار اثر گذار است. در واقع مهریه نوعی حق شخصی است که زن مالک آن میشود و در صدر بدهی های مرد قرار میگیرد و پس از مرگ نیز به وراث زن میرسد. گذشته از این در دین اسلام و در قدم بعدی فقه و حقوق نیز پرداخت مهریه، از تکالیف شوهر محسوب شده و در این زمینه برای زن احترام خاصی قائل شده اند. زن از لحظه عقد مالک مهریه می شود و هر زمان که بخواهد میتواند آن را مطالبه کند و هرگونه دخل و تصرفی را در آن انجام دهد. اما در ایران اصولا هنگام طلاق یکی از مهمترین موضوعاتی که مطرح میشود بحث مهریه است. گاهی گرفتن مهریه با سختی ها و مشکلاتی روبرو میشود که با داشتن بهترین وکیل طلاق در تهران و سایر استان ها میتوان به راحتی این مشکل را حل کرد.
انواع مهریه
بعد از آشنایی با تعریف مهریه، نوبت به توضیح، در خصوص انواع مهریه می رسد. البته باید به این نکته توجه کرد که، برخلاف اجبار به تعیین مهریه عقد موقت، تعیین مهریه، در عقد نکاح دائم، شرط لازم و ضروری، برای صحت عقد نیست. در نکاح دائم، در صورتی که در زمان عقد، مهریه ای تعیین نشده باشد نیز عقد صحیح است و طرفین می توانند، بعد از ازدواج، در مورد مهریه، توافق کنند. به همین دلیل، بسته به اینکه مهریه، در حین عقد، تعیین شده یا نشده باشد، میتوان انواع مهر را شناسایی کرد. البته، مهریه، با توجه به تعهد به نحوه پرداخت نیز، قابل تقسیم بندی میباشد.
انواع مهریه طبق زمان تعیین آن شامل :
- مهر المثل: مهرالمثل اساسا زمانی مطرح می شود که مهریه به طور کلی تعیین نشده و این عدم تعیین مهریه می تواند به هر دلیلی باشد از جمله این که توافقی بین زوجین صورت نگرفته یا آن چه که به عنوان مهریه تعیین شده قانونی نیست و یا طور کلی مشروع نباشد برای مثال مالی تعیین شده که ارزش قانونی یا مشروع نداشته باشد مثل مشروبات الکلی یا یه دانه کاه که هرگز مورد حمایت قانون و شرع نیست. همچنین از آن جایی که در نکاح دائم تعیین مهریه مشخص و معلوم الزامی نمی باشد و بدون تعیین مهریه نیز می توان نکاح دائم را جاری ساخت اما بعد از وقوع نزدیکی می بینیم که زن مستحق دریافت مهریه است و میزان این نوع مهریه ای که از قبل تعیین نشده باشد همان مهر المثل است. ماده 1087 قانون مدنی، شرط تعلق مهر المثل را زمانی میداند که مهریه، در حین نکاح دائم، ذکر نشده است.
- مهرالمسمی: از انواع مهریه بوده و مالی است که در حین عقد نکاح دائم، با توافق طرفین، به عنوان مهریه زن، تعیین می شود.
- مهر المتعه: طبق ماده 1093 قانون مدنی: زمانیکه مهریه، در عقد ذکر نشده باشد و شوهر، قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهر المتعه است، و اگر بعد از آن، طلاق دهد، مستحق مهر المثل خواهد بود.” بر اساس ماده 1084 قانون مدنی، بر خلاف تعیین مهر المثل، در تعیین مهر المتعه، وضعیت اقتصادی مرد، مورد توجه کارشناس دادگاه است، و وضعیت و شخصیت زن مورد توجهه نیست.
- مهر السنه: در قانون مدنی، برای مهر السنه تعریف مشخصی بیان نشده است و برای فهم آن، باید به تعاریف فقهی رجوع کرد. مهر السنه، مهریه حضرت فاطمه (س)، دختر پیامبر بوده و میزان آن، 500 درهم می باشد. در صورتی که نوع مهر، در سند نکاحیه، مهر السنه درج شود، به نرخ روز، محاسبه خواهد شد.
انواع مهریه، طبق تعهد به نحوه پرداخت آن شامل:
- مهریه عند المطالبه: در مهریه عند المطالبه، مهریه، حال بوده و به محض مطالبه توسط زن، باید به او پرداخت شود. چنانچه مرد، استطاعت مالی پرداخت آن، به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند، با اثبات اعسار خود به دادگاه، اقدام به تقسیط مهریه و پرداخت آن، طی اقساط نماید.طبق ماده ۱۰۸۵، زن میتواند تا زمانی که مهر به او تعلق نمیگیرد، هیچ کدام از وظایفش در برابر شوهر را انجام ندهد. اگر نکاح منجر به طلاق در زمانی بشود که زن باکره است میزان مهریه‌ی عندالمطالبه نصف میشود و اگر شوهر بیشتر از نصف مهر را قبلاً پرداخت کرده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد نماید.
- مهریه عند الاستطاعه: برای دریافت مهریه عندالاستطاعه، که از انواع مهریه محسوب میشود زن باید استطاعت یا توانایی مرد، برای پرداخت مهریه را در دادگاه ثابت کند. چنانچه مرد، از توانایی مالی برخوردار نباشد، ملزم به پرداخت مهریه نیست.
- موجل: بر اساس ماده 1085 قانون مدنی مهریه‌ای که در آن زمان خاصی برای پرداخت مهریه معیین میشود و پیش از آن زن حق درخواست مهر را ندارد. در مهریه‌ی موجل حق حبس وجود ندارد. زیرا زن در زمان عقد مهر خود را مدت دار نموده و بدین ترتیب حق حبس خود را ساقط کرده و نمیتواند تا زمان به پایان رسیدن مدت تعیین شده مهر خود را مطالبه کند.
شرایط پرداخت مهریه چیست؟
در قسمت های قبل، در تعریف اینکه مهریه چیست؟ و انواع مهریه چیست؟ توضیح داده شد، زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند آن را مطالبه نموده یا در آن، تصرف نماید. علاوه بر این زن میتواند، با رعایت شرایط بخشیدن مهریه، اقدام به بخشش مهریه خود، به شوهر نموده و او را از پرداختن مهریه، معاف کند.
- بر اساس ماده 2 قانون نحوه محکومیت های مالی: هر کس، محکوم به پرداخت مالی، به دیگری شود، چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن، و یا ضرر و زیان ناشی از جرم یا دیه، و آن را تادیه ننماید، دادگاه او را، الزام به تادیه نموده، و چنانچه، مالی از او در دسترس باشد، آن را ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده، استیفا می نماید، و در غیر این صورت، بنا به تقاضای محکوم له، ممتنع را در صورتی که معسر نباشد، تا زمان تادیه حبس خواهد کرد.
- بر اساس ماده 22 قانون حمایت از خانواده : هر گاه مهریه، در زمان وقوع عقد، تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن، مشمول مقررات ماده (2) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج، ملاک پرداخت است.
- در این حالت، در صورت عدم استطاعت زوج، تنها به میزان صد و ده سکه از مهریه زن، ضمانت اجرای جلب را دارد. تا 110 سکه، عندالمطالبه لحاظ می شود و اثبات توانایی مالی مرد، برای پرداخت مازاد بر 110 سکه، بر عهده زوجه می باشد. همچنین، مردان می توانند با اثبات اعسار خود به دادگاه، اقدام به، قسط بندی مهریه نمایند. در صورتی که اقساط تعیین شده توسط دادگاه، برای پرداخت مهریه، سنگین باشد، مردان، می توانند با درخواست تعدیل اقساط مهریه از دادگاه، اقدام به متعادل کردن اقساط تعیین شده، از سمت دادگاه نمایند.
- طبق اعلام معاون قضایی قوه قضاییه، در سیاست های جدید قوه قضاییه و در رسیدگی به دعاوی مهریه، رویه بر این مبنا قرار گرفته است که قاضی، واقع بینانه، به شرایط طرفین و وضعیت مالی زوج، رسیدگی کرده و چنانچه احراز نماید که زوج، توانایی پرداخت یک جای مهریه را ندارد، مطابق دیدگاهی واقع بینانه، رای بر تقسیط دهد.
- بر اساس اعلام کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، موادی از قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در رابطه با مهریه، به شرح زیر اصلاح و در کمیسیون مزبور، تصویب گردید: در صورت ارائه دادخواست اعسار از جانب زوج، مادامی که توانایی مالی او ثابت نشده، امکان حبس وی وجود نخواهد داشت. و زوجه می تواند با ارائه سند مهریه، به عنوان یک سند اجرایی، به ادارات ثبت، از قسمت اجرائیات ثبت، مهریه خود را به اجرا گذاشته و بنابراین، نیار به ارائه دادخواست و اجرای مهریه، از طریق دادگاه نمی باشد.
- در رابطه با حق الثبت مهریه، حداقل مهریه ، مهرالسنه و حداکثر آن، صد سکه ، مورد تصویب قرار گرفت؛ در این صورت، حق التحریر این میزان مهریه، معادل ۰.۲ درصد است؛ اما چنانچه، در هنگام نکاح، مهریه بالاتری، مورد توافق قرار گیرد، مبلغ حق الثبت، به تناسب افزایش خواهد یافت.
نکاتی در خصوص مهریه:
- مهریه باید مالیت داشته باشد. یعنی دارای ارزش مالی باشد مانند پول ، سکه ،طلا و ملک و ماشین. حتی میتوان انجام عمل یا فعالیتی را نیز به عنوان مهریه قرار داد مانند آموزش دادن حرفه یا فعالیتی.
- انواع مهریه بعد ازفوت شوهر نیز به زن تعلق می گیرد و باید از ترکه شوهر پرداخت شود.
- مهریه به ارث می رسد و وراث می توانند به نسبت سهم الارث خود مطالبه مهریه کنند.
- خیانت، و رابطه نامشروع زوجه تاثیری در استحقاق زوجه برای گرفتن مهریه ندارد .و حتی اگر رابطه نامشروع و خیانت زوجه ثابت هم شود باز هم استحقاق دریافت مهریه را دارد و مهریه به او تعلق خواهد گرفت.
- مهریه از دیون ممتازه است به این معنی که قبل از هر بدهی دیگری قابل دریافت است .و بر هر طلب دیگری برتری دارد لذا ابتدا باید مهریه پرداخت شود سپس سایر بدی های دیگر.
- ملاک میزان مهریه زمان وقوع عقد نکاح است نه بعد از آن. پس اگر در زمان عقد میزان مهریه ۳۰۰ سکه بود و بعد از ازدواج مهریه را تا ۳۵۰ سکه افزایش دهند فقط مهریه در زمان عقد مورد حمایت قانون خانواده قرار میگیرد. و اضافه بر آن فقط به عنوان صلح یا هبه باید مورد مطالبه قرار گیرد.
- چنان چه مالی که جهت مهریه مشخص می شود به مرد تعلق نداشته باشد، اجازه مالک لازم است.
- مهر باید قابلیت تسلیم شدن را داشته باشد. چنان چه مرد خود توانایی به تسلیم را نداشته باشد ولی زن قادر به تصاحب آن را داشته باشد مهر صحیح است.
- انواع مهریه باید از ارزش داد و ستد اقتصادی برخوردار باشد و همچنین شرعی و قانونی باشد.
