تمکین چیست؟ و شامل چه مواردی میباشد
شاید تا کنون بارها شنیده اید که تمکین چیست و یا عدم تمکین زوجه آثاری در زندگی زناشویی افراد دارد. در این مقاله قصد داریم در رابطه با موضوع تمکین انواع آن و موضوعات پیرامون تمکین مطالبی را ذکر کنیم. همین که نکاح یا ازدواجی از منظر قانونی و شرعی به درستی واقع شد، به دنبال خود حقوق و تکالیفی را برای زوجین ایجاد می‌کند. یکی از آثار نکاح از منظر قانونی ایجاد رابطه‌ی زوجیت است. تمکین در لغت به معنای ملزم کردن می باشد و معنای اصطلاحی تمکین در علم حقوق برگرفته از متون فقهی ماست آنچه از مفهوم تمکین دریافت می شود به معنای اطلاعت زن از همسرش می باشد. مقصود از تمکین به معنای عام، فرمان برداری و اطاعت کردن هست و به معنای خاص، برقراری روابط زناشویی است.
تمکین چیست؟
چیزی که در عرف از مفهوم تمکین به معنی خاص کلمه و در نظام خانواده به ذهن القا می‌شود عبارت است از اطاعت زوجه از خواسته های زوج. البته این معنای عرفی از معنای لغوی و اصطلاحی هم دور نمانده است. مفهوم لغوی تمکین تن در دادن است. قانون مدنی، از اصطلاح تمکین برای وظایف مشترک زوجین استفاده نموده است و آن را به انواعی تقسیم نموده که هر کدام از آن ها مصادیقی دارند و در صورتی که هر کدام از آن ها وظیفه خود را به درستی ایفا نکنند، برای دیگری حقی بوجود خواهد آمد که با استناد به آن می تواند به صورت قانونی آن را مطالبه کنند. اما محدود کردن تمکین در رابطه با زنان صحیح نیست؛ چرا که مردان نیز در رابطه با همسر خود وظایفی دارند و موظف به رعایت آنها در حق همسر خود هستند. یعنی علاوه بر اینکه زن باید از مرد تمکین نماید، شوهر نیز موظف به انجام وظایف زناشویی می باشد.
انواع تمکین کدام اند؟
بر اساس قانون، تمکین را می توان شامل دو نوع تمکین اعم از تمکین عام و خاص دانست. که عبارتند از
- تمکین عام: در تعریف اینکه تمکین عام چیست باید گفت که خوش رفتاری یا حسن معاشرت زوجه با شوهر خویش و اطاعت از خواسته های مشروع همسر، همچنین رعایت نظافت و آرایش خود برای همسر به گونه‌ای که مقتضای زمان و مکان و موقعیت و شأن خانوادگی آنان است. البته لازم به ذکر است که تمکین دو طرفه است و آقا نیز به عنوان همسر بایستی نسبت به خواسته های مشروع همسر پاسخ مثبت بدهد. به عبارت دیگر تمکین به معنای عام آن است که خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد. بنابراین اگر آقایی از همسرش توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، خانم مکلف به اطاعت از او نیست.
- تمکین خاص: منظور از این نوع تمکین رابطه‌ی خاص زوجیت و روابط زناشویی است. آنچه در عرف از تمکین فهمیده می‌شود، بیشتر در قالب این نوع تمکین است. برای درک بهتر از تمکین بایستی به مفهوم نُشوز که در مقابل تمکین مطرح می‌شود نیز بپردازیم. عدم تمکین یا نشوز عبارت است از نافرمانی یکی از زوجین. بنابراین نشوز نمی‌تواند صرفا مختص زن باشد. نافرمانی زوج و عدم ایفای مقتضیات زندگی مشترک نشوز نام دارد. ولی در عرف و حقوق امروز، واژه‌ی نشوز را بیشتر در مورد زن به کار برده‌اند. هر چند اختصاص این واژه برای زن مسلما قابل ایراد است.
مصادیق انواع تمکین اعم از خاص و عام از قرار زیر است:
- در صورتی که زن بدون داشتن عذر شرعی از نزدیکی با مرد خودداری کند.
- زن از دستورات مرد که مبنی بر ریاست خانواده است، سر پیچی کند.
- در تربیت فرزندان با شوهر همکاری نداشته باشد.
- منزلی که مرد برای او تهیه کرده است را ترک کند.
- زن، به مشاغلی که مخالف منافع مصالح خانواده باشد مشغول به کار شود.
عدم تمکین به چه معناست؟
حالا که با مفهموم تمکین چیست آشنا شدیم بهتر است در رابطه با عدم تمکین هم اطلاعاتی داشته باشیم.هر گاه زن همسرش را تمکین نکند و در اصطلاح حقوقی ناشزه شود، همسر می‌تواند به دادگاه و محکمه حقوقی مراجعه کند و الزام زن را به تمکین خواستار شود. به علاوه، زن نمی‌تواند در مدتی که تمکین نمی‌کند از همسر خود طلب نفقه داشته باشد. به عبارت دیگر اگر زن بدون هیچ گونه مانع شرعی از انجام وظایف و تکالیف زوجیت امتناع کند، استحقاق خود را برای دریافت نفقه از دست می‌دهد. بنابراین اگر زن برای عدم اطاعت از خواسته های مشروع همسر خویش، عذر موجه و قانونی داشته باشد نفقه به او تعلق خواهد گرفت. به عنوان نمونه وضعیتی را تصور کنید که زن به علت خطری که از جانب همسرش متوجه اوست از ماندن در خانه‌ی همسر امتناع می‌کند. در این صورت نمی‌توان منکر تعلق حق نفقه به آن زن شد.
از طرف دیگر، همان‌گونه که بیان شد ممکن است مردی نیز ناشز شود و به وظایف خویش عمل نکند. در این‌صورت زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام همسر را به انجام وظایف و تکالیف قانونی و شرعی خود درخواست کند. نشوز مرد، سوءِ معاشرت یا همان بدرفتاری تلقی می‌شود و می‌تواند از مصادیق عسر و حرج باشد و طبق قانون زن می‌تواند با طی مراحل قانونی، درخواست طلاق بدهد.
مطالب مشابه: بهترین وکیل خانواده در مشهد
حق تمکین چیست؟
تمکین تکلیفی است که زوجین در روابط زناشویی در مقابل یکدیگر دارند و در مقابل این تکلیف مانند تکالیف دیگر، حق تمکین وجود دارد. در صورتی که هر کدام از طرفین، تکالیف خود را به درستی ایفا نکنند، برای طرف دیگر حق تمکین بوجود می آید که با استناد به آن می تواند اقداماتی را در مقابل دیگری انجام دهد و از ضمانت اجراهای قانونی بهره مند شود.
در صورتی که زن بدون داشتن عذر مشروع، از تکلیف تمکین خود سر باز زند، برای مرد حق تمکین بوجود می آید و او این حق را دارد که از ضمانت اجراهای قانونی که برای عدم تمکین زن پیش بینی شده است استفاده کند. با استناد به حقی که در نتیجه عدم تمکین زن ایجاد شده است، مرد می تواند زن را الزام به تمکین کند و در صورتی که همچنان از تمکین سرپیچی کرد، نفقه او را نپردازد، یا از دادگاه اجازه ازدواج مجدد دریافت کند و یا با پرداخت مهریه او درخواست طلاق کند.
مرد هم مانند زن در زندگی مشترکشان تکالیفی دارد و طبیعتا در صورتی که این تکالیف را انجام ندهد، حقوقی برای زن ایجاد می شود با این حال این حقوق را حق تمکین نمی خوانیم. در صورتی که مرد وظایف زناشویی خود را به درستی ایفا نکند، و یا در ارتباط با همسرش حسن معاشرت نداشته باشد به گونه ای که شرایط عسر و حرج بوجود بیاید و ادامه زندگی مشترک برای زوجه دشوار باشد، زن می تواند از دادگاه درخواست طلاق کند. همچنین در صورتی که مرد نفقه نپردازد، زن می تواند مرد را مورد تعقیب کیفری قرار دهد. این نکته را به خاطر داشته باشید که زن در هر صورت مستحق مهریه و اجرت المثل است، ولو اینکه ناشزه باشد.
مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است
در برخی از موارد، به دلیل وجود موانعی، قانون و شرع این اجازه را به زن داده که از تمکین امتناع نماید. در همین راستا، زن می تواند در صورت وجود موانع قانونی برای عدم تمکین، نه تنها از تمکین نسبت به همسرش خودداری کند، کماکان از حق نفقه برخوردار باشد. در پاسخ به این سوال که در چه مواردی زن مجاز به عدم تمکین است؟ و در چه صورت زن می تواند تمکین نکند؟ باید گفت مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است، عبارتند از:
- ابتلای شوهر به امراض جنسی و مقاربتی: مطابق ماده 1127 قانون مدنی هر گاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی و جنسی گردد، زن حق دارد که از نزدیکی با او خودداری و امتناع نماید، امتناع به علت مزبور مانع از حق نفقه نخواهد بود. در نتیجه، با مجوز این ماده، در صورت ابتلای شوهر به یکی از امراض مقاربتی، زن تا جایی که از سرایت آن بیماری مصون باشد، می تواند از نزدیکی با شوهر خودداری کند. به این دلیل که نشوز زوجه و عدم تمکین زن در این مورد با مجوز قانون می باشد ، همچنان از حق نفقه برخوردار است و مرد نمی تواند بدلیل عدم تمکین در چنین شرایطی از پرداخت نفقه زن خودداری کند. در غیر این صورت، به مجازات عدم پرداخت نفقه محکوم می شود. نکته ای که باید به آن توجه کرد آن است که عدم تمکین در این ماده ناظر بر تمکین خاص می باشد؛ یعنی عدم تمکین زن فقط در خصوص روابط زناشویی آنهاست و وظیفه تمکین عام زوجه همچنان بر عهده وی می باشد.
- ضرر بدنی ، مالی و شرافتی: به موجب ماده 1115 قانون مدنی، اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر را نخواهد داد و مادام که زن در بازگشت به منزل مزبور معذور است، نفقه بر عهده شوهر خواهد بود. نتیجه ای که از این ماده گرفته می شو آن است که اگر زندگی با شوهر زیر یک سقف برای زن ، همراه با خطر باشد، می تواند از تمکین خودداری کند و کماکان حق نفقه او برقرار است.
- تعیین محل زندگی توسط زن: ماده 1114 قانون مدنی در مرد نحوه تعیین محل زندگی مقرر داشته: زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید ؛ مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. با مجوز این ماده، در صورتی که حق تعیین منزل به زن داده شده باشد، زن می تواند از زندگی کردن در منزل مشترک با مرد خودداری کند؛ اما سایر وظایف زن که مرتبط با تمکین بوده، همچنان بر عهده وی می باشد .
- بیماری زن: بیماری خود زن نیز از جمله مواردی است که زن مجاز به عدم تمکین است. برخی از بیماری ها در زن مجوزی قانونی و مشروع برای عدم تمکین خاص به شمار می روند. به عنوان مثال، در موردی که زن مبتلا به عارضه قرن یعنی مسدود بودن آلت تناسلی بوده، می تواند از تمکین خودداری نماید. همچنین در زمان عادت ماهیانه، نیز می تواند از تمکین خودداری کرده و این هم یکی از موارد مجاز عدم تمکین محسوب می شود.
- استفاده از حق حبس: حق حبس در ماده 1085 قانون مدنی تعریف شده است. به موجب این ماده: زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در قبال شوهر دارد امتناع کند؛ مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مُسقط حق نفقه نخواهد بود. طبق این ماده، تا وقتی که رابطه زناشویی میان زن وشوهر برقرار نشده باشد، زن می تواند تا زمانی که تمام مهریه به او پرداخت نشده است، از شوهر خود تمکین نکند و از آنجا که این مورد نیز از مواردی است که زن مجاز به عدم تمکین است، در این صورت، باز هم دارای حق نفقه خواهد بود.
آثار عدم تمکین زن در مواردی که مجاز به عدم تمکین است
در بخش های قبل درباره اینکه تمکین چیست و مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است، صحبت کرده و به این سوال پاسخ دادیم که در چه مواردی زن مجاز به عدم تمکین است؟ و در چه صورت زن می تواند تمکین نکند؟ همچنین توضیح دادیم که در این موارد، از آنجا که عدم تمکین زن با مجوز قانونی انجام می گیرد، حقوق قانونی وی زایل نشده و هم چنین برقرار می باشد. اکنون در این بخش، به بررسی آثار عدم تمکین زن در مواردی که مجاز به عدم تمکین است، می پردازیم.
- حق نفقه: اگرچه قاعدتا در صورت عدم تمکین زن، حق نفقه وی ساقط می شود و در این صورت، حقی بر مطالبه نفقه نخواهد داشت، اما در مواردی که زن به حکم قانون، مجاز به عدم تمکین می باشد، حق نفقه وی ساقط نشده و در صورت امتناع شوهر از پرداخت نفقه زن می تواند برای ثبت دادخواست نفقه اقدام نماید.
- حق طلاق زوجه: در صورتی که زن با مجوز قانون از تمکین امتناع کرده و با این وجود، مرد از پرداخت نفقه خودداری نماید، زن می تواند برای مطالبه نفقه خود از طریق دادگاه خانواده اقدام نموده و در صورت صدور حکم بر پرداخت نفقه و عدم اجرای حکم توسط زوج، برای طلاق از طرف زن به صورت یک طرفه اقدام نماید.
- ممنوعیت ازدواج مجدد زوج: یکی از شرایط صدور مجوز برای ازدواج مجدد شوهر، نشوز زن و عدم تمکین وی می باشد؛ با این وجود، در حالتی که عدم تمکین زن با مجوز قانونی بوده و در مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است، از جمله آثار عدم تمکین زن آن است که مرد حق ازدواج مجدد نداشته و درخواست وی برای اجازه ازدواج مجدد رد خواهد شد.
- حق مهریه: پرداخت مهریه زن وظیفه ای برای مرد است. همچنین، تمکین زن از شوهر نیز وظیفه ای است که بر عهده شوهر قرار گرفته است . اما این دو تکلیف ارتباطی به یکدیگر ندارند. یعنی در صورتی که زن از تمکین در برابر شوهر خودداری نماید، از آن جهت که به محض عقد نکاح مالک مهریه اش شده است، باز هم می تواند مهریه اش را مطالبه کند. عدم تمکین زن تنها سبب از بین رفتن حق نفقه وی می شود؛ نه مهریه.
دادخواست تمکین زوجه
اصولا دادخواست تمکین از جانب مردان به دادگاه ارائه می شود که در آن، الزام زن به تمکین مورد تقاضا قرار می گیرد. این دادخواست تمکین که در دادگاه مورد رسیدگی قرار می گیرد، سبب می شود که دادگاه از زوجه نیز دعوت کند تا در دادگاه حاضر شده و دلایل عدم تمکین خود را بیان دارد تا دادگاه با توجه به آن بتواند رای صادر کند.
مطالب مشابه: بهترین وکیل خانواده در تهران
در صورتی که زن دلیل موجهی برای عدم تمکین نداشته باشد، دادگاه رای الزام به تمکین صادر می کند و در غیر این صورت، یعنی در شرایطی که زن به یکی از دلایل موجه عدم تمکین استناد نماید، دادخواست عدم تمکین مرد، رد خواهد شد. همانطور که ملاحظه می شود، پیگیری دادخواست تمکین برای هر دوی زن و شوهر لازم و ضروری است تا در جریان رسیدگی به دعوا قرار گیرند و رای صادر شده توسط دادگاه را نیز ملاحظه کنند.
نحوه پیگیری دادخواست تمکین در سامانه ثنا
در حال حاضر پیگیری دادخواست تمکین زن به صورت الکترونیکی از طریق سامانه خدمات الکترونیک قضایی امکان پذیر شده است که به منظور استفاده از این خدمات، شخص متقاضی نخست باید در سامانه ثنا ثبت نام کرده باشد. پس از انجام ثبت نام اولیه در سامانه ثنا، متقاضی باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و احراز هویت شود که در نهایت، رمز عبور به سامانه در اختیار وی قرار خواهد گرفت.
در مرحله بعد، برای پیگیری دادخواست تمکین، ابتدا باید به سامانه خدمات الکترونیک قضایی به نشانی adliran.ir مراجعه نموده و از قسمت سمت راست در بالای صفحه، گزینه ” اطلاع رسانی برای اشخاص ” را انتخاب نمود. سپس باید شماره ملی و رمز شخصی در سامانه ثنا که از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اخذ شده است را به صورت دقیق و صحیح در کادرهای مربوط به آن وارد کرد. پس از اینکه طبق مرحله قبل، کد ملی و رمز شخصی متقاضی به صورت صحیح وارد شد، یک ” رمز موقت ” برای ورود به سامانه ثنا به تلفن همراه شخص متقاضی که با آن در سامانه ثنا ثبت نام انجام شده است، پیامک می شود که باید آن را نیز در کادر مربوط وارد کرد. در این مرحله، پیگیری دادخواست تمکین زوجه، شخص متقاضی با استفاده از کد ملی شخص و یا شماره پرونده دعوای الزام به تمکین زن امکان پذیر شده است. در صورت وارد کردن کد ملی، کلیه پرونده هایی که شماره ملی شخص متقاضی در آن به ثبت رسیده باشد، قابل مشاهده است و با وارد کردن شماره پرونده دادخواست تمکین، تنها اطلاعات مربوط به دادخواست تمکین زن از جمله روال رسیدگی به دادخواست تمکین، ابلاغیه های مربوط به دادخواست تمکین زن و رای دادگاه در مورد دعوای تمکین زوجه قابل پیگیری و ملاحظه است. پس از مشخص کردن یکی از این موارد و تنظیم گزینه های مربوطه، باید بر روی گزینه ” بازیابی اطلاعات ” کلیک کرد که در این صورت، لیست کاملی از دادخواست های شخص از جمله دادخواست الزام به تمکین زن برای پیگیری مراحل آن ارائه می شود که با کلیک کردن بر روی آن، کلیه اطلاعاتی که مربوط به دادخواست تمکین می باشد و در پرونده ثبت شده است، قابل مشاهده می باشند.
