طلاق رجعی چیست؟
شاید تا کنون کلمه طلاق رجعی را شنیده باشید.در این مقاله قصد داریم در رابطه با این موضوع که طلاق رجعی چیست؟ و چه قانون و قواعدی دارد صحبت کنیم.طلاق تنها حلال شرعی است که خود خداوند هم آن را دوست ندارد، این حق انقدر موضوع مهمی است که طبق روایات و احادیث عرش الهی به لرزه می افتد.طلاق رجعی یکی از انواع طلاق است که در طول مدت عده طلاق، مرد میتواند مجدد به همسر خود رجوع کند و نیاز به صیغه عقد مجدد نیست.ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در این نوع طلاق رجوع به اختیار مرد است و زن نمیتواند مانع رجوع مرد شود.
یکی از اقسام طلاق، طلاق رجعی میباشد که در مقابل طلاق بائن قرار میگیرد. کلمه رجعی یا رجوع به معنای بازگشت میباشد.طلاق رجعی به این معنا است که مرد پس از طلاق در مدت عده طلاق از تصمیم خود منصرف شده و قصد بازگشت مجدد به زندگی مشترک با همسرش را دارد، به همین دلیل در قانون مدنی احکامی برای رجوع تعبیه شده است.در مدت عده طلاق، زن مانند همسر مرد میباشد و حتی در این ایام از حق نفقه هم بهره مند است به همین دلیل در این مطلب قصد داریم در رابطه با اینکه طلاق رجعی چیست و شرایط تحقق و ابطال طلاق رجعی صحبت کنیم.
دلایل طلاق رجعی
تعریف طلاق رجعی در ماده1148 قانون مدنی اینگونه آمده است که : “در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است.”بنابراین در تعریف طلاق رجعی میتوان اینگونه گفت که زن پس از طلاق باید عده نگه دارد و در طول مدت عده مرد امکان بازگشت مجدد به زندگی و رجوع از طلاق را دارد.
بر اساس ماده 1148 قانون مدنی زمانی طلاق،طلاق رجعی محسوب میشود که دو شرط زیر را به صورت همزمان داشته باشد.
- در زمان طلاق بتوان رجوع کرد بدون اینکه مجددا نیاز به صیغه ازدواج باشد، بنابراین در طلاقی که زن عده طلاق را نگهدارد ولی از لحاظ قانونی امکان رجوع نباشد نمیتوان طلاق را جزء طلاق رجعی دانست مثل طلاق خلع یا سه طلاقه.
- بعد از طلاق زن باید عده طلاق را نگه دارد و نتواند بلافاصله بعد از طلاق، به عقد مرد دیگری دربیایید؛ بنابراین طلاقی که عده ندارد مثل (طلاق پیش از رابطه زناشویی) یعنی طلاق خانم های دوشیزه و خانم های یائسه را نمیتوان جزء طلاق های رجعی دانست؛ بلکه طلاق بائن هستند.
عده طلاق رجعی
در قانون مدنی برای عده طلاق رجعی احکامی وضع شده است؛ گهگاه برای افرادی این موضوع که عده طلاق رجعی چه مدت است؟ سوال میشود در این باره باید بگوییم که در ماده 1150 قانون مدنی در تعریف “عده” امده است که: (عده عبارت است از مدتی که تا پایان ان، زنی که صیغه عقد او منحل شده است نمیتواند به عقد کسی دیگری درآید و شوهری اختیار کند.)همچنین در قانون مدنی عده خاصی برای عده طلاق رجعی پیش بینی شده است که میگوید در صورتی که زن یائسه نباشد و همسرش با او ارتباط زناشویی بر قرار کرده باشد زن باید تا پایان عده از ازدواج با مرد دیگری خودداری کند.طبق ماده 1151 قانون مدنی مدت عده طلاق رجعی سه طهر(از تاریخ طلاق سه دفعه دوران پاکیزگی پس از عادت ماهیانه) میباشد درباره ی زنانی که در سن آنها عادت ماهیانه امکان پذیر است، اما اگر به هر دلیلی مانند بیماری و… عادت ماهیانه اتفاق نیفتد مدت عده را سه ماه در نظر میگیرند و طبق ماده 1153 قانون مدنی برای زنان باردار مدت عده تا زمان بدنیا آمدن فرزند میباشد.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که طبق ماده 1109 قانون مدنی زن در زمان عده طلاق از حق نفقه بهره مند است مگر اینکه طلاق در حالت نشوز اتفاق افتاده باشد یعنی زن از وظیفه خود که تمکین از همسرش بوده،امنتاع نموده باشد. یکی از نکات مهمی که در ماده 943 قانون مدنی به آن اشاره شده است این است که:
اگر شوهر، زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند هر یک از آنها که قبل از انقضا عده بمیرد، دیگری از او ارث می برد لیکن اگر فوت یکی از آنها بعد از انقضا عده بوده و یا طلاق بائن باشد، از یکدیگر ارث نمی برند.
چون در زمان عده طلاق رجعی زن مانند زوجه شوهر است اگر هر کدام در این مدت فوت نمایند دیگری از او ارث میبرد اگر زن و مرد پس از زمان عده طلاق رجعی تصمیم بگیرند با هم زندگی کنند چون مدت زمان عده به پایان رسیده است مجددا باید با هم ازدواج کنند و صیغه عقد بین انها جاری شود.
شرایط وقوع طلاق رجعی چیست؟
رجوع از طلاق جزء اعمال حقوقی به حساب می آید، حمایت از کانون خانواده همواره مدنظر قانون گذار بوده و هر گونه عمل یا سخنی مانند بوسیدن،لمس کردن و هر گونه گفتاری میتواند دلالت بر رجوع از طلاق داشته باشد.نیازی نیست که قصد رجوع حتما به زن اعلام گردد تا باعث تحقق رجوع از طلاق گردد، اگر مردی بدون اطلاع دادن به همسر سابق خود از طلاق رجوع کرده باشد فقط کافیست به همسرش اعلام کند تا از همان زمان زندگی مجدد انها آغاز شود.زیرا زوجه از زمان رجوع مرد از طلاق مجددا در زندگی زناشویی تکالیفی بر عهده دارد و از زمان اعلام شوهر باید تکالیف خود را انجام داده و تمکین کند. در واقع قانون گذار ایران قصد رجوع را شرط اساسی در برقراری مجدد رابطه ی زناشویی قرار داده تا امکان سوءِ استفاده از زن مطلقه را از بین ببرد و منظور از قصد رجوع آن است که مرد اراده ی واقعی مبنی بر از سر گیری رابطه ی زناشویی و تشکیل مجدد خانواده ی خود را داشته باشد و بخواهد مجددا با همسر مطلقه ی خود زندگی کند.
بنابراین اگر مرد قصد رجوع نداشته حتی اگر عملی انجام بدهد که نشان از رجوع باشد (مثل لمس کردن دست همسر خود یا بغل کردن وی) قانونا و بنابر نظر اکثر فقها رجوع واقع نشده است.البته مرد از تاریخ رجوع یک ماه مدت دارد تا رجوع از طلاق را به ثبت برساند، در غیر این صورت مرد به مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق محکوم میشود.بدلیل اینکه عدم ثبت رجوع از طلاق ممکن است به ضرر زن تمام شود مرد وظیفه دارد تا یک ماه از زمان رجوع به دفتر خانه ثبت طلاق رفته و رجوع از طلاق خود را اعلام کند تا صورت جلسه طلاق ابطال گردیده و طلاق ثبت رسمی نشود.طبق ماده 49 قانون حمایت از خانواده 1391: اگر مرد درمدت زمان یک ماه از رجوع از طلاق را رسما اعلام نکند به مجازات نقدی درجه پنج (80 تا 180 میلیون ریال)یا حبس تعزیری درجه هفت (91 روز تا شش ماه)محکوم میشود.
نقش طلاق رجعی در حفظ کانون خانواده
همانگونه که ذکر شد طلاق رجعی طلاقی است که در آن مرد در مدت عده میتواند به ازدواج قبلی خود بازگردد؛ در مورد نقش طلاق رجعی در کم شدن فروپاشی کانون خانواده در این مطلب نکاتی را بیان میکنیم. با بررسی روایات قرآنی و ادله های موجود طلاق رجعی از جمله توجه ها و دقت های شرع اسلام در حمایت از کانون خانواده و جلوگیری از فروپاشی نهاد خانواده است، البته باید به این نکته هم توجه کرد که رجوع زوج به زوجه با نیت درست و ادامه زندگی و سازش باشد چرا که اگر قرار بر این باشد که مرد در هنگام رجوع و با این دلیل به همسرش ضرر و زیان برساند هیچگونه تاثیر مثبتی نخواهد داشت.به همین علت در شرع و قانون حق رجوع را حداکثر برای دوبار مجاز دانسته اند تا از سوءاستفاده های احتمالی نسبت به زوجه جلوگیری شود.
آیا طلاق رجعی در شناسنامه ثبت میشود؟
یکی از سوالاتی که در رابطه با طلاق رجعی مطرح است این است که آیا طلاق رجعی در شناسنامه زوجین ثبت میشود؟یعنی اگر پس از صدور حکم طلاق رجعی یکی از زوجین به دفتر طلاق برود آیا طلاق در شناسنامه او ثبت میشود؟ماده 38 قانون حمایت از خانواده سال 1392 به این سوال اینگونه پاسخ داده است: در طلاق رجعی، صیغه طلاق مطابق مقررات مربوط جاری و مراتب صورتجلسه می شود ولی ثبت طلاق منوط به ارائه گواهی کتبی حداقل دو شاهد مبنی بر سکونت زوجه مطلقه در منزل مشترک تا پایان عده است مگر این که زن رضایت به ثبت داشته باشد. در صورت تحقق رجوع، صورتجلسه طلاق ابطال و درصورت عدم رجوع، صورتجلسه تکمیل و طلاق ثبت می شود.
صورتجلسه تکمیل شده به امضای سردفتر، زوجین یا نمایندگان آنان و دو شاهد طلاق می رسد؛ در صورت به درخواست زوجه، گواهی اجرای صیغه طلاق و عدم رجوع زوج به وی اعطا می شود. در هر حال درصورت انقضای مدت عده و عدم احراز رجوع، طلاق ثبت می شود. بنابراین طبق این ماده بعد از صدور حکم طلاق در دادگاه،صیغه طلاق توسط سر دفتر جاری میشود و در صورت جلسه ای قید میشود اما در شاسنامه زن و شوهر ثبت نمیشود مگر اینکه:
- مدت عده تمام شده باشد و دو نفر طبق یک استشهادیه شهادت بدهند که زوجه در طول مدت عده در منزل زوج سکونت داشته است.
- زوجه رضایت دهد که طلاق در شناسنامه اش ثبت گردد.
بنابراین اگر در مدت عده زوج به زوجه رجوع نمایند،صورت جلسه طلاق ابطال شده و طلاق در شناسنامه طرفیت ثبت نمیشود اما اگر مدت عده تمام شود و رجوعی انجام نشود طلاق در شناسنامه دو طرف ثبت میشود.
بررسی طلاق رجعی در آیات قرآن
خداوند در آیه 228 سوره بقره، موضوع طلاق رجعی و حق مرد در رجوع به همسرش را مطرح نموده است.در این آیه حق رجوع مرد به زن مشروط به اراده اصلاح ذکر شده است یعنی مرد با این نیت که از روی حسن معاشرت،سازش در زندگی و پرداخت حقوق و مهریه زن در صورت طلاق و ضرر نرساندن به وی مورد تاکید خداوند قرارگرفته است. وهمچنین در آیه 229 سوره بقره آمده است که:
الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ وَ لا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئ
طلاق، طلاقى که رجوع و بازگشت دارد دو مرتبه است و در هر مرتبه باید به طور شایسته همسر خود را نگاهدارى کند و آشتى نماید یا با نیکى او را رها سازد و از او جدا شود و براى شما حلال نیست که چیزى از آنچه به آنها داده اید پس بگیرید. در مسأله طلاق حفظ شأن و شخصیت زن مهمترین نکته قابل توجه قرآن است.
طلاق رجعی در عصر جاهلیت
در عصر جاهلیت تعداد دفعات طلاق رجعی نامحدود بود؛ یعنی مرد میتوانست همسر خود را طلاق دهد و قبل از به پایان رسیدن عده به همسرش بازگردد و هر تعداد که بخواهد زن را طلاق داده و در زمان عده اجازه رجوع داشت بعضی از مردان با توجه به این حکم باعث آزار و اذیت زنان میشدند و از این قانون سوء استفاده میکردند. چون این اختیار در دست مردان بود زنان هیچ راهی نداشتند و بسیار آزار میدیدند به همین دلیل اسلام این حکم را مورد بازنگری قرار داد و این قانون را تغییرداد تا طلاق راه حلی برای مشکلات باشد نه ابزار شکنجه روحی برای زنان.
نکاتی در رابطه با طلاق رجعی
همانطوریکه در مطالب فوق گفته شد در طلاق رجعی نفقه و ارث به خانم تعلق میگیرد؛اما طبق شرع و فقه مدنی حقوق دیگری هم بر ذمه مرد میباشد که در ادامه مطلب به چند نکته اشاره میکنیم:
- اگر در هنگام عده طلاق رجعی یکی از طرفین فوت کند امکان غسل توسط طرف مقابل موجود است.
- تا زمانی که عده طلاق رجعی تمام نشده باشد، مرد نمیتواند با خواهر همسرش ازدواج کند، طبق قانون مدنی جمع دو خواهر ممنوع است.
- هزینه کفن و دفن زن و هم چنین زکات فطره او در مدت عده طلاق رجعی بر عهده مرد میباشد.
- اگر در زمان عده طلاق رجعی مرد فوت کند،زن باید عده وفات را برای همسرش نگهدارد.
- در زمان عده این طلاق اگر خانم قصد رفتن به حج مستحب نماید،اجازه همسرش لازم است،ولی در حج واجب اجازه زوجه شرط نیست.
- اگر مرد با همسرش روابطه زناشویی داشته باشد ولی قصد رجوع نداشته باشد،طبق حکم فقها و قانون رجوع محسوب میشود.
- خواستگاری از زن مطلقه رجعیه چه به صراحت و چه به اشاره جایز نمیباشد.
- زنا با زن مطلقه رجعیه باعث حرمت ابدی میشود.
- برای تحقق رجوع وجود رضایت زوج لازم است و چنانچه شوهر در امر رجوع مکره و مردد باشد رجوع تحقق نمی یابد، البته این مورد مانع از این نیست که زن یا مرد نتواند در این باب به کسی وکالت دهد.
