انحصار وراثت راهی برای مشخص کردن وراث است. انحصار وراثت یکی از اصطلاحات علم حقوق و به معنای تعیین تکلیف میراث هر کس پس از فوت است. وارث بودن هر فردی باید در دادگاه مورد بررسی قرار گیرد و گواهینامه ای به نام تصدیق انحصار وراثت انجام شود تا ورثه معلوم شوند. ورثه و همه ی اشخاص ذی نفع میتوانند درخواست گواهی نامه انحصار وراثت دهند مرجع در خواست این گواهی شورای حل اختلاف میباشد. بعد از فوت متوفی هر یک از وراث به هر ارگان دولتی و اداره ای مراجعه نمایند احتمالا اولین چیزی که از آنان درخواست میشود گواهی انحصار وراثت است. گواهی انحصار وراثت یک مدرک قانونی است که وراث بدون اخذ آن امکان ارائه درخواست در هیچ یک از مؤسسات و ادارات دولتی را نخواهند داشت.
انحصار وراثت چیست؟
در اثر فوت انسان اموال او به طور قهری به وراث او منتقل میشود. برای تعیین تکلیف میراث هر کس بعد از فوت، ابتدا باید ورثه را تعیین کرد. رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» مینامند. و رای صادره را «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» می نامند. در گواهی حصر وراثت تعیین میشود که ورثه متوفی چه اشخاصی هستند. همچنین میزان سهم الارث هر یک از وراث در این گواهی تعیین میگردد. اما انحصار وراثت برای چیست؟ مراحل قانونی حصر وراثت به این دلیل انجام میشود که ماترک متوفی مورد سو استفاده واقع نشود و حقی از وراث ضایع نگردد. اگر هر کس از ماترک متوفی ادعای سهم داشته باشد که اصطلاحاً سنگ روی سنگ بند نمیشود. در صورت نداشتن گواهی انحصار وراثت امکان تقسیم اموال فرد متوفی وجود ندارد.
در حقوق ایران مقررات مربوط به انحصار وراثت در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹ و قانون امور حسبی آمده است.
انواع گواهی انحصار وراثت
اگر متوفی دارای اموال باشد بایستی گواهی انحصار وراثت نامحدود اخذ کرد و اگر دارای اموال نیست صرف گرفتن گواهی انحصار وراثت محدود کفایت می کند. توجه داشته باشید اگر بعداً بخواهید ملک یا مال موروثی را بفروشید نیازمند گواهی انحصار وراثت نامحدود می باشید. از لحاظ هزینه بین این دو تفاوت نیست. اما حیث مدت زمان بین آنها اختلاف است. از مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت نامحدود انتشار آگهی است. فاصله بین انتشار آگهی در روزنامه تا زمان صدور گواهی یک ماه است. در خصوص نشر آگهی نیز لازم نیست کار خاصی انجام بدهید شعبه شورای حل اختلاف به پرونده رسیدگی می کند و خودشان رایگان نشر آگهی می کنند.
مطالب مشابه: بهترین وکیل در تهران
مدارک لازم برای انحصار وراثت چیست؟
- شناسنامه، کارت ملی و گواهی فوت فرد متوفی
- کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی وراث
- استشهاد محضری
- رسید مالیات بر ارث
- ارائه دادخواست انحصار وراثت
- وصیت نامه (در صورت موجود بودن)
- کپی عقدنامه همسر فرد متوفی
چه کسانی از شخص فوت شده ارث میبرند؟
براساس ماده 861 قانون مدنی دو امر سبب و نسب دلیل ارث است. پپش از مطالعه موارد زیر باید بدانید که شخصی از متوفی ارث میبرد که در زمان فوت او زنده بوده باشد.
کسانی که از شخص متوفی ارث میبرند:
الف)کسانی که نسبت خونی (نسبی) با متوفی دارند و به سه طبقه تقسیم میشوند:
- طبقه اول ارث: پدر و مادر، فرزندان، فرزندان فرزندان هر چقدر پایین رود.
- طبقه دوم ارث :اجداد، خواهر و برادر و فرزندان خواهر و برادر.
- طبقه سوم ارث: عمه ها و عموها، دایی ها و خاله های متوفی و فرزندان آنها.
ب)کسانی که رابطه سببی با هم دارند ( زن و شوهر)
نکته قابل توجه در بین این طبقات این است که اگر از طبقه اول ارث کسی باشد دیگر طبقات بعدی ارث نمیبرند. برای مثال اگر شخصی که فوت کرده در زمان وفات پدر و مادرش یا هر یک از فرزندانش زنده باشد دیگر طبقه دوم و سوم ارث نخواهند برد. در این بین باید دانست که زن و شوهر نیز ورثه یکدیگر محسوب می شوند و از همدیگر ارث میبرند، لازم به ذکر است که بر اساس ماده 940 قانون مدنی زن و شوهری که ازدواج دائمی دارند از یکدیگر ارث میبرند و در ازدواج موقت ارث وجود ندارد.
اشخاص ذی نفع در ترکه
از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث، عبارتند از:
- طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار میگیرد.
- وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
- موصیله به خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا میکند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
- شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع میگردد میتواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.
مراحل درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت
درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت مراحلی دارد که در این مطلب قصد داریم به شرح این مراحل بپردازیم
- دریافت گواهی فوت: اولین مرحله صدور گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی فوت توسط ثبت احوال است. طبق قوانین ایران پس از فوت هر کسی علت فوت و تاریخ فوت در سیستم یکپارچه ثبت احوال ثبت میگردد. بدین ترتیب شناسنامه فرد باطل شده و گواهی فوت به یکی از نزدیکان یا وکیل متوفی تحویل داده میشود.
- مراجع صدور گواهی: جهت دریافت گواهی باید فرم مخصوص تهیه گواهی را تهیه و تکمیل نمود. برای تهیه این فرم باید وراث یا وکیلی که وکالت انجام انحصار وراثت را دارد به شورای حل اختلاف اخرین مکان زندگی متوفی مراجعه کند. ذکر این نکته مهم است که پس از تهیه ی فرم باید اسامی تمام افرادی که از متوفی ارث میبرند و همچنین نسبت آنها با فرد فوت شده را یادداشت کنید. در این مرحله حضور همه ی وراث نیاز نیست و فقط یکی از ورثه طبق طبقات ارث، افراد ذی نفع و یا وکیل کفایت میکند.
- تایید وراث: از دیگر مراحل دریافت گواهی تایید وراث میباشد. در این مرحله به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف تهیه شده است با مدارک دیگری مانند گواهی فوت شخص، اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی همه ی وراث باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه شود. در دفتر اسناد رسمی حضور دو شاهد که تمام وراث را میشناسند لازم است تا استشهادیه انحصار وراثت را امضاء نمایند. با این استشهادیه دفتردار شهادت نامه ای تنظیم میکند که در آن به صورت رسمی و قانونی تمام وراث تایید شده اند این مرحله برای ادامه کار در شورای حل اختلاف لازم است.
- مشخص نمودن مالیات بر ارث: یکی از وراث متوفی باید لیستی از تمام دارایی ها و اموال منقول و غیر منقول فرد فوت شده تهیه کند و به اداره امور مالیاتی مراجعه کند. مالیات بر اساس اینکه هر یک از ورثه چه نسبتی با متوفی دارند تعیین میگردد. رسیدی که در این مرحله از اداره مالیات دریافت میکنید در ادامه در شورای حل اختلاف نیاز است. به طور خلاصه لیست اموال مشمول مالیات و معاف از مالیات بدین شرح میباشد: اوراق بهادار، املاک، سپرده های بانکی، وسایل نقلیه و… مشمول مالیات و وجوه بازنشستگی، پس انداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اساس منزل متوفی معاف از مالیات بر ارث هستند.
- مراجعه مجدد به شورای حل اختلاف: در این مرحله وکیل انحصار وراثت و یا یکی از وراث به نمایندگی از بقیه ورثه ها با در دست داشتن مدارک ذیل به شورای حل اختلاف مراجعه میکند. حضور همه ی وراث الزامی نیست. مدارک لازم کپی و اصل شناسنامه و کارت ملی همه وراث، کپی مدارک برابر اصل همسر فرد فوت شده، گواهی فوت متوفی، گواهی مالیات بر ارث، دادخواست گواهی انحصار وراثت است.
آیا متوفی ورثه دیگری دارد؟
در ادامه مراحل انحصار وراثت و برای دریافت گواهی باید مشخص شود که آیا متوفی ورثه دیگری دارد یا خیر؟ مراجع قضایی بعد از بررسی اسناد و مدارک ورثه با هزینه وراث در روزنامه کثیرالانتشار آگهی انحصار وراثت منتشر میکنند که در صورت وجود ورثه دیگر، به دادگاه مراجعه نموده و با اثبات ادعایش در لیست وراث قرار گیرد. اگر بعد از یک ماه کسی مراجعه نکند گواهی صادر میشود. در صورتی که متوفی در شهر بزرگی فوت کرده باشد آگهی در روزنامه چاپ میشود و اگر در روستا فوت کرده باشد آگهی در محلی نصب میشود تا همه ببینند.
سهم دولت از ارث:
در صورتی که متوفی ورثه ای نداشته باشد مراحل انحصار وراثت کاملا متفاوت است. اگر متوفی در زمان مرگ ورثه ای نداشته باشد طبق نظر حاکم قانون، بعد از گذشتن ده سال و پیدا نشدن ورثه ای اموال متوفی به حساب خزانه دولت واریز میشود و در اصطلاح سهم دولت از ارث میباشد. طبق ماده 866 قانون مدنی : در صورت نبودن وارث امر ترکه متوفی راجع به حاکم است. همچنین ماده 335 قانون امور حسبی: اگر از تاریخ تحریر ترکه تا ده سال وارث متوفی معلوم شود ترکه به او داده میشود و پس از گذشتن مدت نام برده باقی مانده ترکه به خزانه دولت تسلیم میشود و ادعائ حقی نسبت به ترکه از کسی به هر عنوان که باشد پذیرفته نیست.
عدم همکاری وراث در انحصار وراثث
معمولا افرادی که درگیر انحصار وراثت هستند گاها با این موضوع روبرو میشوند که یکی یا تعدادی از وراث در این مراحل همکاری نمیکنند. در این صورت اولین راه مذاکره با این وراث است. در صورتی که مذاکره جواب نداد پیشنهاد میکنیم از یک وکیل پایه یک دادگستری راهنمایی بگیرید تا ایشان راه حل مشکل را به شما بگوید. زیرا بسته به اینکه در کدام مرحله قرار دارید راهکارهای متفاوتی وجود دارد. مثلا اگر مشکل شما با باقی وراث بر سر یک ملک باشد میتوانید دعوی خلع ید از ملک مشاع را طرح کنید. در مرحله آخر و در صورتی که هیچ راهی جواب نداد دادگاه جلسه ای بدون حضور وراثی که همکاری نمیکنند تشکیل میدهد و به موضوع رسیدگی میکند و در صورت نیاز بدون حضور همه ی وراث گواهی انحصار وراثت را صادر میکند.
مراحل انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور
همسر، پدر، مادر و… شما در خارج از ایران فوت شده است. برای ثبت فوت او در اداره ثبت احوال ایران ابتدا به کنسولگری ایران در کشوری که فرد مورد نظر فوت شده، مراجعه کنید. تمامی مدارک از جمله شناسنامه، کارت ملی و مدارک هویتی را برای وکیلی در ایران جهت دریافت و اقدام در خصوص انحصار وراثت ارسال کنید. انحصار وراثت صرفا به معنی شناسایی تعداد وراث است. اگر فردی که در خارج از ایران فوت شده، پس از سال ۹۵ فوت کرده است، نیازی نیست که برای دریافت انحصار وراثت، گواهی مالیات بر ارث ارائه کنید.
برای انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور که نمیتوانند در ایران حضور پیدا کنند، بهترین راه وکالت دادن به یک وکیل پایه یک دادگستری است. وکیل پایه یکی که متخصص این کار باشد گواهی انحصار وراثت محدود (ماترک کمتر از 50 میلیون تومان) را در 15 روز و گواهی انحصار وراثت نامحدود (ماترک بیشتر از 50 میلیون تومان) را در 50 روز کاری دریافت می کند.
مطالب مشابه: بهترین وکیل در مشهد
چگونگی وکالت دادن به وکیل برای ایرانیان خارج از کشور
برای وکالت دادن به وکیل خود می توانید از طریق سامانه ثنا اقدام کنید. سامانه ثنا توسط قوه قضایی کشور راه اندازی شده و امور مانند ثبت دادخواست، ارسال ابلاغیه و اظهارنامه را انجام می دهد. شما از طریق سامانه ثنا یک قرارداد الکترونیک با وکیل خود تنظیم و امضا می کنید. در صورتی که به هر دلیلی نتوانید از سامانه ثنا به وکیل انحصار وراثت وکالت دهید، باید برای ثبت نام در سامانه میخک (مدیریت یکپارچه خدمات کنسولگری) اقدام کنید.
در این سامانه ثبت نام کرده و نوع وکالت خود را مشخص می کنید. سپس به همراه کد رهگیری که از سایت دریافت کردید باید احراز هویت انجام دهید. این احراز هویت می تواند بسته به قانون کشوری که در آن ساکن هستید هم به صورت حضوری و هم اسکایپی انجام گردد. بعد از احراز هویت و تائید مدارک توسط سفارت، وکیل شما می تواند وکالت نامه را از وزارت امور خارجه دریافت و از تهران امور انحصار وراثت شما را انجام دهد. به صورت کلی با دادن وکالت از طریق ثنا و میخک تمام امور اداری ایرانیان خارج از کشور، توسط وکیل پایه یک دادگستری در ایران امکان پذیر است.
وظایف وکیل انحصار وراثت چیست؟
یک وکیل خوب علاوه بر مشاوره حقوقی، به موکل خود کمک میکند تا با در دست داشتن ادله کافی و مدارک لازم به طور صحیح برای انحصار ورثه اقدام نماید. گاهی اطلاع داشتن از یک قانون یا رویه میتواند تاثیر قابل توجهی در نتیجه نهایی داشته باشد. اگر به طور درست و آگاهانه عمل نشود ممکن است ضرر جبران ناپذیری به حقوق ورثه وارد شود. در همین راستا برای انتخاب وکیل انحصار وراثت باید به سراغ فردی رفت که در این حوزه دارای تخصص و تجربه کافی باشد.
وکیلی که با موضوع ارث و با قانون امور حسبی آشنایی کامل داشته باشد و نسبت به رویه قضایی دادگاه هم اطلاعات کافی داشته باشد میتواند به خوبی به احقاق حقوق موکلش کمک کند. پس از فوت یک فرد معمولا نزدیکان او مشکلات روحی و اجتماعی بسیاری دارند. مساله انحصار ورثه و پیگیری های قضایی میتواند فشار روحی بیشتری به افراد وارد کند. علاوه بر این ممکن است با عدم همکاری ورثه مشکلاتی در روند صدور گواهی هم ایجاد شود. با در نظر گرفتن تمام این موارد برای کاهش آسیب های روحی و کوتاه شدن روند رسیدگی ضروری است که از یک وکیل ارث خبره و با تجربه در حیطه وراثت کمک بگیریم.
برای انتخاب یک وکیل ارث خوب و خبره قبل از هر اقدامی لازم است سابقه وکیل انحصار وراثت و قیمت مشاوره و قبول کردن وکالت ارث، موفقیت در پرونده های متعدد و منصف بودن وکیل بررسی شود.
اعتراض به گواهی انحصار وراثت
اشخاصی که حق اعتراض به درخواست حصر وراثت و انحصار وراثت را دارند:
شخص ذینفع بر اساس مواد 369 و362 قانون امور حسبی: بر اساس مواد 362 و 369 قانون امور حسبی شخص ذینفع میتواند در مقام اعتراض به گواهی تصدیق انحصار وراثت مبادرت ورزد، ماده 369 قانون امور حسبی دراین باره می گوید: درمورد ماده 364(منظور گواهی حصر وراثت)اشخاص ذینفع می توانند به درخواست تصدیق و همچنین به تصدیقی که در موضوع وراثت صادر می شود ،اعتراض نمایند و رای دادگاه در این خصوص قابل پژوهش و فرجام است. بدین ترتیب در اجرای ماده 362همان قانون، درصورت وصول اعتراض از ناحیه معترض ذینفع، شورای حل اختلاف جلسه ای برای رسیدگی به اعتراض تعیین نموده، و به معترض و درخواست کننده تصدیق اطلاع می دهد و در جلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد، این حکم برابر مقرارت قابل تجدید نظر است.
دادستان عمومی محل اقامتگاه متوفی:
دادستان عمومی در هر زمان که مطلع شود و احراز نماید متوفی بلا وارث است و درخواست متقاضی انحصار وراثت فاقد مبنای قانونی است قانونا مکلف است در مقام اعتراض به درخواست مزبور برآید و از صدور گواهی حصر وراثت، به نفع متقاضی خودداری بعمل آورد. همچنین تا زمانیکه برای شخص محجور ،قیم و برای غایب امین نشده باشد، دادستان می تواند از جانب محجور، قیم و برای غایب امین معین نشده باشد، دادستان می تواند از جانب محجور و غایب به درخواست انحصار وراثت اعتراض کند، درصورتیکه اعتراض دادستان به جهتی از جهات قانونی مردود اعلام گردد، مشارالیه بعنوان مدعی العموم حق دارد قانونا از رای به رد اعتراض وی از مرجع صالح تجدید نظر خواهی نماید.
نکات مهم در گواهی انحصار وراثت
- اگر نطفه ای در زمان فوت شخص منعقد شود، جنین نیز وارث است و باید در دادخواست گواهی انحصار وراثت قید شود.
- در صورتیکه یکی از وراث محجور باشد و برای وی قیم انتخاب نشود، دادستان حق اعتراض به درخواست گواهی انحصار وراثت را دارد.
- اگر مبلغ ترکه متوفی بیشتر از ده میلیون نباشد، نیاز به انتشار آگهی عمومی برای گواهی انحصار وراثت نیست.
- در صورتیکه وراث در روستا باشند و مبلغ ترکه متوفی بیشتر از ده میلیون ریال نباشد، آگهی عمومی یک بار و یک روز در اماکن عمومی محل اقامت متوفی نصب می شود.
- اگر متقاضی انحصار وراثت عمدا نام وارث یا وارثین را در دادخواست قید نکند، کلاهبردار محسوب و در قانون برای عمل وی مجازات تعیین میکنند.
