انحصار وراثت چیست؟ و مدارک لازم برای انحصار وراثت

انحصار وراثت، راهی برای مشخص کردن وراث است. انحصار وراثت، یکی از اصطلاحات علم حقوق و به معنای تعیین تکلیف میراث هر کس پس از فوت است. وارث بودن هر فردی باید در دادگاه مورد بررسی قرار گیرد و گواهینامه ای به نام تصدیق انحصار وراثت انجام شود تا ورثه معلوم شوند. ورثه و همه ی اشخاص ذی نفع، می توانند درخواست گواهی نامه انحصار وراثت دهند. مرجع در خواست این گواهی، شورای حل اختلاف می باشد. بعد از فوت متوفی هر یک از وراث به هر ارگان دولتی و اداره ای مراجعه نمایند احتمالا اولین چیزی که از آنان درخواست میشود، گواهی انحصار وراثت است. گواهی انحصار وراثت، یک مدرک قانونی است که وراث بدون اخذ آن امکان ارائه درخواست در هیچ یک از مؤسسات و ادارات دولتی را نخواهند داشت.

انحصار وراثت چیست؟

در اثر فوت انسان، اموال او به طور قهری به وراث او منتقل می شود. برای تعیین تکلیف میراث هر کس بعد از فوت، ابتدا باید ورثه را تعیین کرد. رسیدگی به این امر، از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را «انحصار وراثت» می نامند. رای صادره را «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» می نامند. در گواهی حصر وراثت، تعیین می شود که ورثه متوفی چه اشخاصی هستند. همچنین میزان سهم‌ الارث هر یک از وراث در این گواهی تعیین می گردد، اما انحصار وراثت برای چیست؟ مراحل قانونی حصر وراثت به این دلیل انجام می شود که ماترک متوفی مورد سو استفاده واقع نشود و حقی از وراث ضایع نگردد. اگر هر کس از ماترک متوفی ادعای سهم داشته باشد که اصطلاحاً سنگ روی سنگ بند نمی شود. در صورت نداشتن این گواهی، امکان تقسیم اموال فرد متوفی وجود ندارد.
در حقوق ایران، مقررات مربوط به انحصار وراثت در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹ و قانون امور حسبی آمده است.

انواع گواهی انحصار وراثت

اگر متوفی دارای اموال باشد، بایستی گواهی انحصار وراثت نامحدود اخذ کرد و اگر دارای اموال نیست، صرف گرفتن گواهی انحصار وراثت محدود کفایت می کند. توجه داشته باشید اگر بعداً بخواهید ملک یا مال موروثی را بفروشید، نیازمند گواهی انحصار وراثت نامحدود می باشید. از لحاظ هزینه بین این دو تفاوت نیست، اما حیث مدت زمان بین آنها اختلاف است. از مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت نامحدود، انتشار آگهی است. فاصله بین انتشار آگهی در روزنامه تا زمان صدور گواهی یک ماه است. در خصوص نشر آگهی نیز لازم نیست کار خاصی انجام بدهید، شعبه شورای حل اختلاف به پرونده رسیدگی می کند و خودشان رایگان نشر آگهی می کنند.

مدارک لازم برای انحصار وراثت چیست؟

• شناسنامه، کارت ملی و گواهی فوت فرد متوفی
• کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی وراث
• استشهاد محضری
• رسید مالیات بر ارث
• ارائه دادخواست
• وصیت نامه (در صورت موجود بودن)
• کپی عقدنامه همسر فرد متوفی

چه کسانی از شخص فوت شده ارث می برند؟

براساس ماده 861 قانون مدنی، دو امر سبب و نسب  دلیل ارث است. پپش از مطالعه موارد زیر باید بدانید که شخصی از متوفی ارث میبرد که در زمان فوت او زنده بوده باشد. کسانی که از شخص متوفی ارث میبرند:

الف)کسانی که نسبت خونی (نسبی) با متوفی دارند و به سه طبقه تقسیم می شوند:

1. طبقه اول ارث: پدر و مادر، فرزندان، فرزندان فرزندان هر چقدر پایین رود.
2. طبقه دوم ارث :اجداد، خواهر و برادر و فرزندان خواهر و برادر.
3. طبقه سوم ارث: عمه ها و عموها، دایی ها و خاله های متوفی و فرزندان آنها.

ب)کسانی که رابطه سببی با هم دارند ( زن و شوهر)

نکته قابل توجه در بین این طبقات این است که  اگر از طبقه اول ارث کسی باشد، دیگر طبقات بعدی ارث نمیبرند. برای مثال، اگر شخصی که فوت کرده در زمان وفات پدر و مادرش یا هر یک از فرزندانش زنده باشد، دیگر طبقه دوم و سوم ارث نخواهند برد. در این بین، باید دانست که زن و شوهر نیز ورثه یکدیگر محسوب می شوند و از همدیگر ارث میبرند، لازم به ذکر است که بر اساس ماده 940 قانون مدنی، زن و شوهری که ازدواج دائمی دارند از یکدیگر ارث میبرند و در ازدواج موقت ارث وجود ندارد.

اشخاص ذی نفع در ترکه

از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث، عبارتند از:

1.  طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار می گیرد.
2. وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
3. موصیله به خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا میکند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
4. شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع می گردد می تواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.

مراحل درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت

درخواست و صدور گواهی انحصار  وراثت شامل مراحل زیر می باشد:

1. دریافت گواهی فوت: 

اولین مرحله صدور گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی فوت توسط ثبت احوال است. طبق قوانین ایران، پس از فوت هر کسی علت فوت و تاریخ فوت در سیستم یکپارچه ثبت احوال ثبت می گردد. بدین ترتیب، شناسنامه فرد باطل شده و گواهی فوت به یکی از نزدیکان یا وکیل متوفی تحویل داده می شود.

2. مراجع صدور گواهی: 

جهت دریافت گواهی، باید فرم مخصوص تهیه گواهی را تهیه و تکمیل نمود. برای تهیه این فرم، باید وراث یا وکیلی که وکالت انجام انحصار وراثت را دارد به شورای حل اختلاف آخرین مکان زندگی متوفی مراجعه کند. ذکر این نکته مهم است که پس از تهیه ی فرم، باید اسامی تمام افرادی که از متوفی ارث می برند و همچنین نسبت آنها با فرد فوت شده را یادداشت کنید. در این مرحله حضور همه ی وراث نیاز نیست و فقط حضور یکی از ورثه طبق طبقات ارث، افراد ذی نفع و یا وکیل کفایت می کند.

3. تایید وراث: 

از دیگر مراحل دریافت گواهی، تایید وراث می باشد. در این مرحله، به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف تهیه شده است با مدارک دیگری مانند گواهی فوت شخص، اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی همه ی وراث باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه شود. در دفتر اسناد رسمی حضور دو شاهد که تمام وراث را می شناسند لازم است تا استشهادیه انحصار وراثت را امضاء نمایند. با این استشهادیه، دفتردار شهادت نامه ای تنظیم می کند که در آن به صورت رسمی و قانونی تمام وراث تایید شده اند. این مرحله برای ادامه کار در شورای حل اختلاف لازم است.

4. مشخص نمودن مالیات بر ارث: 

یکی از وراث متوفی باید لیستی از تمام دارایی ها و اموال منقول و غیر منقول فرد فوت شده تهیه کند و به اداره امور مالیاتی مراجعه کند. مالیات بر اساس اینکه هر یک از ورثه چه نسبتی با متوفی دارند تعیین می گردد. رسیدی که در این مرحله از اداره مالیات دریافت می کنید در ادامه در شورای حل اختلاف نیاز است. به طور خلاصه، لیست اموال مشمول مالیات و معاف از مالیات بدین شرح می باشد:

• اوراق بهادار
• املاک
• سپرده های بانکی
• وسایل نقلیه

مشمول مالیات و وجوه بازنشستگی، پس انداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اساس منزل متوفی معاف از مالیات بر ارث هستند.

5. مراجعه مجدد به شورای حل اختلاف

در این مرحله، وکیل انحصار وراثت و یا یکی از وراث به نمایندگی از بقیه ورثه ها با در دست داشتن مدارک ذیل به شورای حل اختلاف مراجعه می کند. حضور همه ی وراث الزامی نیست. مدارک لازم کپی و اصل شناسنامه و کارت ملی همه وراث، کپی مدارک برابر اصل همسر فرد فوت شده، گواهی فوت متوفی، گواهی مالیات بر ارث، دادخواست این گواهی است.

آیا متوفی ورثه دیگری دارد؟

در ادامه مراحل انحصار وراثت و برای دریافت گواهی، باید مشخص شود که آیا متوفی ورثه دیگری دارد یا خیر؟ مراجع قضایی بعد از بررسی اسناد و مدارک ورثه با هزینه وراث در روزنامه کثیرالانتشار آگهی انحصار وراثت منتشر می کنند که در صورت وجود ورثه دیگر، به دادگاه مراجعه نموده و با اثبات ادعایش در لیست وراث قرار می گیرد. اگر بعد از یک ماه کسی مراجعه نکند، گواهی صادر می شود. در صورتی که متوفی در شهر بزرگی فوت کرده باشد، آگهی در روزنامه چاپ میشود و اگر در روستا فوت کرده باشد، آگهی در محلی نصب می شود تا همه ببینند.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت

اشخاصی که حق اعتراض به درخواست حصر وراثت و انحصار وراثت را دارند:

1. شخص ذینفع بر اساس مواد 369 و362 قانون امور حسبی

بر اساس مواد 362 و 369 قانون امور حسبی، شخص ذینفع می تواند در مقام اعتراض به گواهی تصدیق انحصار وراثت مبادرت ورزد. ماده 369 قانون امور حسبی، دراین باره می گوید: در مورد ماده 364 (منظور گواهی حصر وراثت) اشخاص ذینفع می توانند به درخواست تصدیق و همچنین به تصدیقی که در موضوع وراثت صادر می شود ،اعتراض نمایند و رای دادگاه در این خصوص قابل پژوهش و فرجام است. بدین ترتیب در اجرای ماده 362همان قانون، درصورت وصول اعتراض از ناحیه معترض ذینفع، شورای حل اختلاف جلسه ای برای رسیدگی به اعتراض تعیین نموده، و به معترض و درخواست کننده تصدیق اطلاع می دهد و در جلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد. این حکم برابر مقرارت قابل تجدید نظر است.

2. دادستان عمومی محل اقامتگاه متوفی

دادستان عمومی در هر زمان که مطلع شود و احراز نماید متوفی بلا وارث است و درخواست متقاضی انحصار وراثت فاقد مبنای قانونی است، قانونا مکلف است در مقام اعتراض به درخواست مزبور برآید و از صدور گواهی حصر وراثت، به نفع متقاضی خودداری بعمل آورد. همچنین تا زمانی که برای شخص محجور ،قیم و برای غایب امین نشده باشد، دادستان می تواند از جانب محجور و غایب به درخواست انحصار وراثت اعتراض کند. درصورتی که اعتراض دادستان به جهتی از جهات قانونی مردود اعلام گردد، مشارالیه بعنوان مدعی العموم حق دارد قانونا از مرجع صالح تجدید نظر خواهی نماید.

نکات مهم در گواهی انحصار وراثت

• اگر نطفه ای در زمان فوت شخص منعقد شود، جنین نیز وارث است و باید در دادخواست گواهی انحصار وراثت قید شود. در صورتی که یکی از وراث محجور باشد و برای وی قیم انتخاب نشود، دادستان حق اعتراض به درخواست این گواهی را دارد.
• اگر مبلغ ترکه متوفی بیشتر از ده میلیون نباشد، نیاز به انتشار آگهی عمومی برای گواهی انحصار وراثت نیست.
• در صورتی که وراث در روستا باشند و مبلغ ترکه متوفی بیشتر از ده میلیون ریال نباشد، آگهی عمومی یک بار و یک روز در اماکن عمومی محل اقامت متوفی نصب می شود.
• اگر متقاضی انحصار وراثت عمدا نام وارث یا وارثین را در دادخواست قید نکند، کلاهبردار محسوب و در قانون برای عمل وی مجازات تعیین می کنند.

کلام آخر

اگر در رابطه با دریافت گواهی رسمی فوت متوفی، طرح دادخواست انحصار وراثت و انجام پیگیری های لازم در این زمینه و به طور کلی مسائل مربوط به تقسیم ارث، به مشاوره حقوقی و همراهی وکیل پایه یک دادگستری نیاز داشته باشید، می توانید به وب سایت وکیل از ما مراجعه کرده و با وکلای این وب سایت مشورت نمایید.