همه چیز درباره احکام خیارات در قانون مدنی

حتما برایتان پیش آمده تا در معامله یا قراردادی با بحث فسخ رو به رو شوید یا یرایتان سوال شده است که در چه صورتی، می توانید معامله و قراردادی که منعقد کرده اید را فسخ کنید. فسخ قوانین و قواعد، شرایط به خصوص خود را دارد. یکی از انواع فسخ، استفاده از احکام خیارات است. خیار به معنی اختیار است. این عبارت حقوقی در مفهوم، اختیاری است که شخص در فسخ معامله دارد. در عالم حقوق خیارات یا همان اختیار فسخ معامله، در صورت های مختلفی برای طرفین در قرارداد ایجاد می شوند.

شرایط استفاده از احکام خیارات

شاید برای شما سوال باشد، در چه صورت می توان از احکام خیارات به جهت فسخ و منحل کردن معاملات استفاده کرد؟ در پاسخ به این سوال باید بدانید، قانون گذار دو شرایط زیر را به منظور استفاده از خیار فسخ در نظر گرفته است:

•  با توافق طرفین قرارداد: طرفین توافق کنند تا حق فسخ برای هر دو طرف یا یکی از طرفین قرارداد، در نظر گرفته شود .
• استناد به قانون: در ماده 396 قانون مدنی، 10 نوع از این خیارات عنوان شده اند. در صورت تحقق شرایط خاص و به‌منظور جلوگیری از ضرر بیشتر، طرفین قرارداد می توانند از خیارات نام برده در این ماده قانونی استفاده کنند.

انواع احکام خیارات

احکام خیارات در قانون، انواع مختفی دارند. ابتدا و قبل از هرچیز، باید شرایط معاملات و قراردادها مورد بررسی قرارگیرند؛ سپس با توجه به شرایط موجود و تطبیق آن با یکی از خیارات در قانون مدنی، می توانید به راحتی از حق فسخ خود بهره مند گردید. لازم به ذکر است در صورت نیاز، می توانید با مشاوره راحت و آسان با بهترین وکیل حقوقی در تهران و شهرستانها که در امور قراردادها متخصص است، از حقوق خود در معاملات آگاه گشته و برای احقاق آنها اقدام کنید.

2. خیار حیوان

همانطور که از نام این نوع از احکام خیارات مشخص است، این خیار در معاملات حیوانات کاربرد دارد. هنگامی که مورد معامله حیوان باشد، خریدار می تواند تا سه روز از زمان عقد معامله را فسخ کند. فروشنده هم متقابلا این حق را دارد. ماده ی 398 قانون مدنی، این خیار را عنوان می کند.

3. خیار شرط

برای استفاده از این نوع از احکام خیارات، بایستی شرط حق فسخ در معامله و قرارداد وجود داشته باشد. این خیار می تواند به حالت های زیر در قرارداد وجود داشته باشد. به عبارت دیگر حق فسخ را برای افراد به صورت زیر ایجاد کند:

• فقط برای طرف اول
• فقط برای طرف دوم
• برای هر دو طرف
• فقط برای شخص ثالث (شخصی خارج از معامله)
• برای شخص ثالت و طرف اول
• برای شخص ثالث و طرف دوم
• برای شخص ثالث و هر دو طرف

نکته ای که بسیار حائز اهمیت است، از این قرار است که این خیار نمی تواند برای مدت نامحدود در قرارداد شرط شود. به عبارتی، باید دارای مدت زمان معلوم باشد. اگر برای خیار شرط مدت تعیین نشود، هم شرط و هم معامله باطل است. مواد 399، 400 و 401 قانون مدنی به توضیح خیار شرط می پردازد.

4. خیار تاخیر ثمن

در ابتدا این نکته را خاطر نشان می شویم که این نوع از احکام خیارات، تنها در عقد بیع وجود دارد و مخصوص فروشنده است. در اینجا عدم پرداخت ثمن معامله توسط خریدار، شرط است. اگر خریدار ثمن معامله را بپردازد یا تمام ثمن را نپرداخته باشد، اما برای پرداخت ضامن یا حواله ارائه دهد، همچنان معامله فسخ نمی شود.

5. خیار رویت و تخلف وصف

پیش می آید که با توصیفاتی که از مال ارائه می شود، حاضر به انجام معامله می شویم.حال آنکه بعد از تحویل، متوجه می شویم که مال اوصاف گفته شده را ندارد. در این زمان، می توانیم از این نوع احکام خیارات جهت فسخ معامله استفاده کنیم. البته این خیار یک طرفه نیست و برای هر یک از خریدار و فروشنده ممکن است ایجاد شود.

6. خیار غبن

در لغت، غبن به معنای ضرر رساندن به دیگری است. بدیهی است که در یک معامله، تعهدات طرفین، مال مورد معامله و ثمن معامله باید در تعادل با یکدیگر باشند. این نوع از احکام خیارات به این معنی است که یکی از طرفین معامله متوجه گردد، در اثر انجام معامله متضرر شده است. در این مورد، قانون امکان فسخ آن قرارداد را به وی می دهد.

7. خیار عیب

وقتی مالی را معامله می کنیم و پس از معامله متوجه می شویم که آن مال، سالم نیست یا به عبارتی خراب و معیوب است، قانونگذار در احکام خیارات، اختیار فسخ پیش بینی می کند. این خیار، به دارنده ی آن دو اختیار می دهد.

• مال را به همان شکل بپذیرد و تفاوت قیمت مال سالم و معیوب را دریافت کند.
• معامله را فسخ نماید.

8. خیار تدلیس

تدلیس، نیرنگ و فریب دیگران است. در احکام خیارات به این معناست که یکی از طرفین معامله، پیش از انجام معامله به منظور ترغیب طرف مقابل برای انجام معامله وی را فریب دهد. با این شرط که اگر طرف مقابل از آن نیرنگ آگاه باشد، معامله را انجام ندهد.

9. خیار تبعض صفقه

این نوع از انواع احکام خیارات، زمانی کاربرد دارد که به واسطه عقد و قراردادی، مالی فروخته شود و سپس خریدار مطلع گردد که عقد نسبت به بخشی از آن مال باطل است. در این صورت، می توان بخش صحیح معامله را نیز فسخ نمود. به عبارتی وی دو راه دارد:

• بخش صحیح معامله را فسخ نماید.
• بخش صحیح معامله را بپذیرد و بهای بخش باطل را باز ستاند.

10. خیار تخلف شرط

اگر ضمن معامله، شروط و تعهداتی بر عهده ی طرفین معامله قرار داده شود، خواه یکی از آنها و خواه هردوی آنها و وی از انجام تعهد خود تخلف کند، می توان از خیار تخلف شرط در احکام خیارات بهره برد.

11. خیار تفلیس

طبق ماده ی 380 قانون مدنی، در صورتی که یکی از طرفین معامله دچار حالتی شود که اموالش از بدهی هایش کمتر شود یا به عبارتی برایش حکم ورشکستگی و افلاس صادر شده باشد، طرف دیگر می تواند با استناد به احکام خیارات و استفاده از شرایط زیر، معامله را فسخ کند:

• حکم افلاس و ورشکستگی صادر شود.
• ثمن و بهای معامله پرداخت نشود.
• مبیع به مشتری تسلیم نشود.

12. خیار تعذر تسلیم

همانطور که در انجام معاملات انتظار می رود تا بهایی تحت عنوان ثمن معامله از سمت خریدار پرداخت شود، تسلیم یا تحویل مال مورد معامله نیز امری ضروری و بدیهی است؛ اما گاهی فروشنده در شرایطی قرار می گیرد که نمی تواند مال مورد معامله را به هر دلیلی، چه موجه و چه غیر موجه تسلیم کند. در چنین موردی با استفاده از احکام خیارات، خریدار می تواند برای فسخ معامله اقدام نماید.

قابل انتقال بودن احکام خیارات

آیا احکام خیارات که باعث ایجاد حق فسخ در معاملات و قراردادها می شوند، قابل انتقال اند؟ بله، در شرایط زیر، می توانید این حق را انتقال دهید:

• انتقال به واسطه عقد: از آنجا که خیار حقی مالی است، صاحب آن می‌تواند هنگامی که خیار بر علیه اوست آن را واگذار کند.
• انتقال به واسطه ارث: طبق ماده ۴۴۵ هر یک از خیارات بعد از فوت، منتقل به وارث می‌شود.

کلام آخر

به این نکته توجه کنید که احکام خیارات در دو مورد زیر به ورثه موتوفی، انتقال نمی یابند:

• طبق ماده ۴۴۶ قانون مدنی، اگر شرط خیار مقید به مباشرت شخص باشد، انتقال امکان پذیر نیست.
• طبق ماده ۴۴۷ قانون مدنی، اگر شرط خیار برای شخصی غیر از طرفین قرار داده شده باشد (شخص ثالث)، به ورثه منتقل نمی‌شود.

با داشتن آگاهی لازم در باب تمامی انواع خیارات در قانون مدنی، از حقوق خود در قراردادها و معاملات مطلع می گردید. با اقدام به موقع، می توانید از ضرر و زیان احتمالی جلوگیری کنید؛ زیرا خیارات، به‌منظور حفظ حقوق طرفین در قراردادها پیش‌بینی‌شده‌اند.