دفاع مشروع چیست و شرایط تحقق آن چگونه است؟
قانون مجازات اسلامی، یکی از قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد که در آن، انواع جرایم و ضمانت اجرای آن ها، پیش بینی، می شود. بدیهی است که ممکن است در برخی از موقعیت ها، اشخاص در معرض خطراتی قرار گیرند. در آن زمان نیز هیچ دسترسی به نهاد های دولتی موجود نباشد. یا مراجعه به آن ها برای افرادی که در آن اتفاق حضور دارند، زمان بر باشد. در نتیجه تعلل آن ها موجب زیان بیشتری شود. در چنین حالتی قانون‌گذار به نمایندگی از جامعه به اشخاص این مجوز را می دهد که از خودشان در برابر صدمات و آسیب هایی که درمعرض آن قرار دارند، محافظت کنند. به این عمل، دفاع مشروع می گوییم که بحث مورد بررسی ما در این مقاله می باشد. اگر شما نیز در زمینه دفاع مشروع و شرایط تحقق آن، سوالاتی دارید، با مطالعه این مقاله همراه ما باشید.
همین ابتدا این نکته را خاطر نشان می شویم که در بحث دفاع مشروع قزعا با عبارت علل موجهه یا عوامل توجیه‌کننده رو به رو می شویم. منظور از این عبارت، مواردی می باشدکه با تحقق آن ها، وصف مجرمانه جرم از بین می رود. این بدان معناست که عملی که به طور معمول جرم است، در شرایطی خاص، دیگر در نظر مقنن یا همان قانون گذار، عنوان جرم ندارد. بهتر است بگوییم دفاع مشروع به دلیل تلقی شدن به عنوان یک عمل موجهه، جرم نیست تا قابل مجازات باشد.
دفاع مشروع
در حالت کلی و در بهترین تعریف باید گفت که دفاع مشروع، به معنای ارتکاب عمل مجرمانه، برای دفاع از نفس، مال، ناموس، یا آزادی تن خود و دیگری، در برابر تجاوز یا خطر می باشد. که از علل موجهه جرم است و وصف مجرمانه عمل ارتکابی را بدین ترتیب از بین می برد. یا به عبارت بهتر گاهی، شرایطی وجود دارد که شخص مرتکب جرم، چاره ای جز ارتکاب جرم ندارد و از هیچ طریق دیگری، نمی تواند از خود، به منظور دفع خطر دفاع نماید. به همین علت، قانون گذار، نهاد حقوقی دفاع مشروع را پیش بینی می کند و شرایطی را برای آن، در نظر می گیرد که در ادامه به این شرایط نیز اشاره خواهیم کرد..
در این بین اساسی ترین موضوع آن است که ماده 156 قانون مجازات اسلامی، مصوب هزار و سیصد و نود و دو، در تعریف این دفاع مشروع مقرر می دارد: هرگاه فردی، در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری، در برابر هر گونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع، با رعایت مراحل دفاع، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون، جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط، مجازات نمی شود.
انواع دفاع مشروع
بت توضیحاتی که در قسمت قبل برای دفاع مشروع ارائه کردیم، پر واضح است که این دفاع به دو صورت زیر امکان پذیر است:
- دفاع از خود
- دفاع از دیگری
همانطور که در ابتدا نیز اشاره کردیم، دفاع مشروع در صورت تحقق، مجازاتی به همراه ندارد. جهت مطالعه بیتر پیرامون جرایمی که برای آن ها در قانون مجازات اشلامی جرم انگاری می شود، کلیک نمایید: جعل اسناد عادی و رسمی
دفاع از خود کاملا با تعریف قانونی قسمت قبل منطبق و قابل درک است. به همین دلیل در قسمت بعد به بررسی جداگانه دفاع از دیگری اکتفا می نماییم.
دفاع مشروع از دیگری و شرایط آن
دفاع مشروع از دیگری را اینگونه بیان میداریم که تحقق تعریف قانونی این دفاع برای شخصی دیگر باشد. تبصره 1 ماده 156قانون مجازات اسلامی در این باب اذعان میدارد:
دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی تن دیگری، در صورتی جایز است که او از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسوولیت دفاع از وی برعهده دفاع کننده باشد یا ناتوان از دفاع بوده یا تقاضای کمک نماید یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد.
بر اساس این ماده، شرایط دفاع مشروع از دیگران به شرح زیر است:
- داشتن رابطه خویشاوندی با دیگری
- مسئول بودن در دفاع از وی
- ناتوان و ضعیف بودن دیگری که در خطر قرار دارد برای دفاع مشروع از خودش
- عدم وجود شرایطی برای تقاضای کمک
- استمداد توسط دیگری که در خطر است
- تقاضای کمک به درخواست شخصی که در خطر است
شرایط تحقق دفاع مشروع
در این بخش به منظور سخن پایانی به شرایطی اشاره می کنیم که برای آنکه دفاع مشروع تحقق یابد و مشمول مجازات نگردد، الزامی است. از همراهی شما سپاسگزاریم.
شرایط دفاع مشروع از قرار زیر است:
- رفتار ارتکابی، برای دفع تجاوز یا خطر، ضرورت داشته باشد: بر اساس این بند، چنانچه شخصی، بتواند با رفتاری دیگر، از قبیل داد، جیغ، ضرب و جرح با آسیب کم، از خود یا دیگری، دفع خطر کند. اما مرتکب جرم بزرگتری مانند قتل شود.، عمل او در زمره دفاع مشروع پذیرفته نمی شود. در نتیحه وی مجازات می گردد.
- دفاع، مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد: بر اساس این بند، باید، بین رفتار ارتکابی برای دفع خطر و خطری که فرد یا دیگری را تهدید می کند، ارتباط معقول وجود داشته باشد.
- خطر و تجاوز، به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری، صورت نگیرد: این بند اذعان می دارد که، شخص، خود در ایجاد تجاوز یا رفتار مجرمانه و خطر، توسط دیگری، نقشی نداشته باشد. به عبارتی، او طرف مقابل را تحریک به انجام رفتارهای خطرناک، نکرده باشد.
- توسل به قوای دولتی، بدون فوت وقت، عملا، ممکن نباشد یا مداخله آنان، در دفع تجاوز و خطر، موثر واقع نشود: این مورد بدان معناست که شخص مرتکب عمل مجرمانه در دفاع مشروع، نباید، امکان و زمان این را داشته باشد که با اطلاع به مامورین، از خود، دفع خطر کند.
