مستثنیات دین چیست و شامل چه مواردی می شود؟

در دعاوی مالی، هنگامی که فرد محکوم به پرداخت وجه و بدهی می شود، موظف است تا آن را مطابق با حکم دادگاه پرداخت نماید؛ اما در صورتی که این کار را انجام ندهد، طرف مقابل می تواند اقدام کند و از طریق اموال محکوم به، مطالباتش را وصول نماید. البته باید این نکته را در نظر داشته باشید که این امر، نیازمند صدور اجراییه و مراجعه طلبکار به واحد اجرای احکام دادگاه می باشد. حال آنکه طلبکاری که اقدام می کند، با محدودیتی مواجه است. محدودیتی که طبق آن، نمی تواند اقدام به وصول طلب خود از همه اموال محکوم به نماید. در این میان، بحث مستثنیات دین پیش می آید که از اهمیت بالایی برخوردار است.

به عبارتی می توان گفت که در این جا، قانونگذار به نوعی به نفع محکوم به عمل میکند. مستثنایات دین، چه ویژگی ها و مزیت هایی دارد و کدام مرجع در آن صلاحیت دارد؟

مستثنیات دین

مطابق قانونی که قانون گذار در ایران وضع کرده است، برخی از اموال جز مستثنیات دین محسوب می شوند که قابل توقیف و فروش نیستند. این بدان معناست که طلبکار برای دریافت دین یا بدهی خود از بدهکار، امکان توقیف و فروش این اموال را ندارد. این موضوع در مقررات مختلف، از قرار زیر تعیین می شود:

• قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی
• آیین نامه اجرای محکومیت های مالی

ویژگی مستثنیات دین

طبق ماده 26 آیین نامه اجرای محکومیت های مالی، تشخیص مصادیق این موضوع در قانون و کم و کیف آن، با رعایت عرف و اوضاع و احوال فعلی شخص با دادگاه مجری حکم است. علاوه بر آن دادگاه، می تواند در صورت نیاز موضوع را به کارشناس ارجاع نماید. مزیت ها و ویژگی های مستثنایات دین، شامل موارد زیر می باشند:

• بر اساس ماده 27 آیین نامه اجرای محکومیت های مالی، فرد بدهکار می تواند با رضایت خود، مالی را که جز مستثنیات دین است، جهت استیفا طلبکار معرفی کند، یعنی اگر خود بدهکار رضایت دهد، می توان مال مذکور را از دسته اموال غیرقابل توقیف خارج کرد و به طلبکار داد.
• با فوت بدهکار، برخی از اموال وی که مشمول این قانون می شوند، از این زمره خارج می شوند. به عبارتی، بعد از فوت، صحبت از دارایی و  ماترک بدهکار میشود. در نتیجه ابتدا باید دیون متوفی به بدهکاران او پرداخت شود.

مستثنیات دین شامل چه مواردی می شود؟

مستثنیات دین شامل چه مواردی می شود؟ تشخیص اینکه یک مال از مصادیق این موضوع هست یا خیر، کاملا به تشخیص قاضی بستگی دارد. به موجب ماده 24 قانون اجرای حکومیت های مالی، مصوب سال 1394، این موضوع شامل موارد زیر می شود:

• منزل مسکونی که عرفا در شأن محکوم علیه، در حالت اعسار او باشد. یعنی منزل مسکونی باید مورد نیاز مدیون باشد و در شأن یک شخص بدهکار باشد، اما اگر این منزل مسکونی، بیش از یکی باشد یا به لحاظ عرفی، مازاد بر شأن بدهکار باشد، می توان آن را توقیف کرد.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع نیازهای ضروری بدهکار و افراد تحت تکفل وی لازم است.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج بدهکار و افراد تحت تکفل وی.
• کتب و ابزار علمی تحقیق و تحقیقاتی، برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شأن آنها.
• وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
• تلفن مورد نیاز شامل یک تلفن همراه و تلفن ثابت. این نکته را در نظر داشته باشید که اگر تلفن همراه یا خط بدهکار، ارزش مالی بالایی داشته باشد، جزو موارد مستثنیات دین نیست.
• مبلغی که به عنوان ودیعه پرداخت می شود، در صورتی که بدهکار نتواند اجاره بها را بدون مبلغ ودیعه پرداخت کند.

مرجع صالح در مستثنیات دین

در بحث مرجع صالح در این موضوع، باید یک نکته مهم را به خاطر داشته باشید. باید بدانیم که میخواهیم مالی را از جهت اینکه در شمار مستثنیات دین هست یا نه بررسی کنیم؟ یا اینکه میخواهیم بدانیم مال معرفی شده با شان بدهکار متناسب است یا خیر؟

• برای تشخیص اینکه آیا مال، متناسب با شان بدهکار  است یا خیر، دادگاه صادرکننده حکم، صالح است.
• برای تشخیص اینکه آیا مال در شمار مستثـنیات دین هست یا خیر، دادگاه اجراکننده حکم، صالح است.

چگونگی اعمال مستثنیات دین

نحوه اعمال مستثنایات دین به دو صورت است. این دو صورت عبارتند از:

• بدون اینکه صاحب مال یا افراد ذی حق متعرض شوند، دادگاه و دایره اجرای احکام باید در حین عملیات اجرایی، مقررات مربوط به این موضوع را رعایت نمایند. 
• اگر مالی که  مشمول این موضوع می باشد توقیف شود، بدهکار می تواند تقاضای اعمال مستثنیات دین نماید. دادگاه در صورت احراز صحت ادعای وی و بررسی تناسب مال با شان وی، بلافاصله دستور رفع توقیف از ملک را صادر می کند.

کلام آخر

گاهی اوقات می توان شکایت فرار از دین را مطرح کرد، اما در این شرایط بهتر است با مستثنایات دین آشنا باشید. به اموالی که در صورت بدهکار بودن فرد، نمی توان آن ها را توقیف کرد یا فروخت مستثنایات دین گفته می شود. در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی،مصادیق مستثنایات دین مشخص می گردد. لازم به ذکر است که مستثنایات دین تا زمان فوت مدیون برقرار بوده و این موضوع با فوت وی خاتمه می یابد.