نیابت قضایی بین المللی چیست؟ و شرایط اجرای آن چگونه است؟

تحقیقات لازم برای صدور رای در پرونده های حقوقی، امری لازم و ضروری است. اهمیت این موضوع و میزان تاثیر گزاری آن در روند پرونده، امری بدیهی است. گاهی پیش می آید که در شرایطی دادگاه حین رسیدگی به دعوا، نتواند برای این امر اقدام کند. این اقدامات باید در محلی غیر از حوزه دادگاه صورت گیرد. به همین دلیل، قانون گزار در قانون آیین دادرسی مدنی، مقرراتی را در خصوص نیابت قضایی و نیابت قضایی بین المللی پیش بینی می کند. برای گسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، می توان با بهترین وکیل پایه یک دادگستری در تهران مشورت کرد.

دسته بندی نیابت قضایی

نیابت قضایی را به دو دسته کلی تقسیم می کنیم، این دو دسته عبارت اند از:

• نیابت قضایی داخلی: در مواقعی که مرجعی از مراجع قضائی در داخل کشور به مرجع قضائی دیگر در ایران نیابت دهد و یا هر دو دادگاه چه نیابت دهنده چه نیابت گیرنده در ایران باشند، نیابت قضائی داخلی نام می گیرد.
• نیابت قضایی بین الملل: چنانچه یکی از مراجع قضائی ایران به مراجعی در خارج از کشور نیابت انجام کاری دهد، نیابت قضائی بین الملل صورت می گیرد. در نیابت قضائی بین المللی، مسئله قابل توجه این است که باید معاهده و یا معامله ای به طور متقابل بین دو کشور صورت گیرد. یعنی اینکه هر دو کشور متقابلا نیابت قضائی را بپذیرند.

نیابت قضایی بین المللی در مفاد قانونی

در کشور ما نیابت قضایی بین المللی، در ماده 291 قانون آیین دادرسی مدنی مورد بررسی قرار می گیرد. این ماده اذعان می دارد:

در مواردی که تحقیقات باید خارج از کشور ایران به عمل آید، دادگاه در حدود مقررات معهود بین دولت ایران و کشور مورد نظر به دادگاه کشوری که تحقیقات باید در قلمرو آن انجام شود، نیابت می دهد تا تحقیقات را به عمل بیاورد. همچنین صورت مجلس را ارسال می کند. بنابراین، طبق ماده ای که ارائه شد در شرایطی که برای رسیدگی به پرونده انجام تحقیقاتی در خارج از کشور لازم باشد، دادگاه های ایران می توانند برای این امر به دادگاه های خارج از کشور نیابت دهند.

شرایط نیابت قضایی بین المللی

به موجب ماده 293  آیین دادرسی مدنی، دادگاه های ایران نیابت تحقیقات قضایی را برابر قانون ایران انجام می دهند. لکن چنانچه دادگاه کشور خارجی ترتیب خاصی را برای رسیدگی معین کند، دادگاه ایران می تواند به شرط معامله متقابل و در صورتی که مخالف موازین اسلام و قوانین مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد، برابر آن عمل نماید.

در نتیجه از شرایط نیابت قضایی بین المللی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  میان کشورها تعاون قضایی باشد.
• میان کشور ها معامله متقابل باشد. به موجب ماده 292 قانون آیین دادرسی مدنی ، دادگاه های ایران می توانند به شرط معامله متقابل، نیابتی که از طرف دادگاه های کشورهای دیگر راجع به تحقیقات قضایی به آنها داده می شود را قبول کنند.

 اجرای نیابت قضایی بین المللی

شاید برای برخی این سوال مطرح باشد که این نیابت چگونه اجرا می شود؟ در پاسخ باید بگوییم، ماده 294 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص چگونگی اجرای نیابت قضایی بین المللی اذعان می دارد: در نیابت تحقیقات قضایی خارج از کشور، دادگاه نحوه بررسی و تحقیق را برابر قوانین ایران تعیین می کند. یعنی، از دادگاه خارجی که به آن نیابت داده می شود می خواهد که بر اساس قوانین ایران، کار تحقیقات را انجام دهد. در صورتی که دادگاه مذکور به طریق دیگری اقدام به بررسی و تحقیق نماید، اعتبار گزارش اعلامی منوط به نظر دادگاه می باشد.

هدف نیابت قضایی بین المللی

به طور کلی، هدف از تدوین مقررات قانونی نیابت قضایی در قالب مقررات شکلی در مسایل جزایی و مدنی و جلوگیری از وقفه احتمالی در رسیدگی‌ها است. هر مرجع قضایی از لحاظ صلاحیت، محدود به یک حوزه مشخص است؛ اما همیشه رسیدگی محدود به همان حوزه قضایی نمی شود. این بدان معناست که گاهی دعوا در صلاحیت یک حوزه قضایی است؛ اما دلایل و رسیدگی به آن در حوزه دادگاه دیگری باید به عمل آید یا اساسا در خارج از مرزهای کشور است. نیابت قضایی برای رفع چنین مشکلی طرح می‌شود.

کلام آخر

گاهی ممکن است دادگاه رسیدگی کننده به دعوا، قادر به صدور رای برای پرونده های حقوقی نباشد. از این رو، در قانون آیین دادرسی مدنی نیابت قضایی داخلی و نیابت قضایی بین المللی پیش بینی شده اند.